ഡോ. കേശവ ബലിറാം ഹെഡ്‌ഗേവാര്‍

ആത്മവിസ്മൃതിയിലാണ്ടു പോയ ഒരു ജനതയ്‌ക്ക് സമന്വയത്തിന്റെയും സമർപ്പണ ത്തിന്റെയും സ്വാഭിമാനത്തിന്റെയും സന്ദേശങ്ങൾ പകർന്നു നൽകാൻ ലക്ഷ്യമിട്ട് 1925 ലാണ് ഡോ കേശവബലിറാം ഹെഡ്‌ഗേവാർ രാഷ്‌ട്രീയ സ്വയംസേവക സംഘം ആരംഭിക്കുന്നത്. ഭാരതത്തിന്റെ കഴിഞ്ഞ നൂറു വർഷത്തെ ചരിത്രത്തിൽ നിർണായകമായ പങ്ക് വഹിക്കാൻ കഴിഞ്ഞ പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ സ്ഥാപകനെന്ന നിലയിൽ ഡോക്ടർജിയുടെ സംഭാവന ഏറെ വിലപ്പെട്ടതാണ്

ചെറുപ്പകാലത്ത് തന്നെ വിപ്ലവ പ്രസ്ഥാനമായ അനുശീലൻ സമിതിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് പ്രവർത്തിച്ച അദ്ദേഹം നാഗപ്പൂരിലെ ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസിന്റെ നേതാവുമായിരുന്നു . ദേശാഭിമാന പ്രചോദിതമായ പ്രസംഗങ്ങളെത്തുടർന്ന് 1921 ൽ ഒരു വർഷം ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തിന്റെ തടവറയിൽ കഠിനശിക്ഷ അനുഭവിച്ചു.

”ബ്രിട്ടനെ ആക്രമിച്ച് ഭരിക്കുവാനോ അധീനമാക്കുവാനോ ഞങ്ങൾക്ക് തെല്ലും ഉദ്ദേശ്യമില്ല. ബ്രിട്ടീഷുകാർ ബ്രിട്ടൻ ഭരിക്കുന്നതു പോലെ , ജർമ്മൻകാർ ജർമ്മനി ഭരിക്കുന്നത് പോലെ ഞങ്ങൾക്ക് മാതൃഭൂമിയിൽ സ്വയം ഭരണം നടത്താൻ അവകാശമുണ്ട് . വിദേശികളുടെ അടിമകളായി തുടരുന്നു എന്ന ചിന്തയിൽ ആ അപമാനവും ഞങ്ങളുടെ മനസ്സിൽ ദേഷ്യമുണർത്തുന്നു . പൂർണ്ണ സ്വാതന്ത്ര്യമാണ് ഞങ്ങൾ ആവശ്യപ്പെടുന്നത് . അതു നേടുന്നതു വരെ ശാന്തമായി അടങ്ങിയിരിക്കാൻ ഞങ്ങൾക്കു സാധ്യമല്ല . ഞങ്ങളുടെ ഭൂമിയിൽ ഞങ്ങൾക്കു സ്വാതന്ത്ര്യം വേണമെന്ന ആവശ്യം നീതിക്കോ നിയമത്തിനോ എതിരാണോ ? നിയമം നിലനിൽക്കുന്നത് നീതിയെ നശിപ്പിക്കാനല്ല , നടപ്പിലാക്കാനാണ് എന്നാണെന്റെ വിശ്വാസം . അതായിരിക്കണം നിയമത്തിന്റെ പ്രധാന ഉദ്ദേശ്യവും . ‘

നാഗ്പ്പൂരിലെ സ്വാതന്ത്ര്യ സമര പോരാട്ടങ്ങൾക്ക് നേതൃത്വം കൊടുത്ത് പ്രസംഗിച്ചതിന് വിചാരണ ചെയ്യപ്പെട്ട ഡോക്ടർ കേശവ ബലിറാം ഹെഡ്‌ഗേവാർ , കോടതിയിൽ നടത്തിയ വിശദീകരണപ്രസംഗത്തിൽ നിന്നുള്ള വരികളാണിവ . പ്രസംഗത്തേക്കാൾ രാജ്യദ്രോഹമാണ് അദ്ദേഹം സമർപ്പിച്ച സത്യവാങ്മൂലമെന്നും അതിലും കടുത്തതാണ് വിചാരണാവേളയിൽ നടത്തിയ പ്രസംഗമെന്നും വിധിച്ചാണ് ജഡ്ജി ഹെഡ്‌ഗേവാറിന് ഒരു വർഷത്തെ കഠിന തടവ് നൽകിയത്.

സംഘസ്ഥാപനത്തിനു ശേഷവും സ്വാതന്ത്ര്യ സമര പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ അദ്ദേഹം സജീവമായിരുന്നു . 1930 ൽ നിയമലംഘന പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെട്ട് വനസത്യാഗ്രഹം നടത്തി അദ്ദേഹം വീണ്ടും ജയിൽ വാസമനുഷ്ടിച്ചിരുന്നു. എല്ലാം രാഷ്‌ട്രത്തിന്റേതാണ് എന്ന് ചിന്തിക്കുന്ന ഒരു തലമുറ ഉയർന്ന് വന്നില്ലെങ്കിൽ സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിച്ചാലും ഭാരതം വീണ്ടും അടിമത്തത്തിലകപ്പെടും എന്ന് തിരിച്ചറിഞ്ഞ ആ ക്രാന്തദർശി 1925 സെപ്റ്റംബർ 27 ന് നാഗപ്പൂരിലെ മോഹിതെവാഡയിലെ മൈതാനത്ത് ആദ്യത്തെ ‘ശാഖ’ യ്‌ക്ക് തുടക്കമിട്ടു . കേവലം കൗമാരക്കാരായ വിരലിലെണ്ണാവുന്ന ബാലന്മാരെ വച്ചു തുടങ്ങിയ ആ സംഘടനയുടെ ഇന്നത്തെ സ്ഥിതി ഡോക്ടർജിയുടെ ദീർഘവീക്ഷണത്തെ തുറന്നു കാട്ടുന്നുണ്ട്

പ്രസിദ്ധിക്ക് നേരേ മുഖം തിരിച്ച് സാമൂഹികവും മാനുഷികവും രാഷ്‌ട്രീയവുമായ എല്ലാ കാര്യങ്ങളിലും ഇടപെട്ട് അവിരാമമായി പ്രവർത്തിച്ച അദ്ദേഹം സ്വാനുഭവങ്ങളിൽ നിന്ന് പാഠമുൾക്കൊണ്ടാണ് സംഘം സ്ഥാപിച്ചത് . അതിന്റെ എല്ലാ ഘടകങ്ങളിലും ദേശീയത ഇണക്കിച്ചേർക്കാൻ അദ്ദേഹം യത്‌നിച്ചു . തന്റെ അഭാവത്തിലും യാതൊരു പരിക്കുമേൽക്കാതെ മുന്നോട്ട് പോകുന്ന വിധത്തിൽ കുറ്റമറ്റതായി സംഘത്തെ രൂപകൽപ്പന ചെയ്‌തെടുക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിനു കഴിഞ്ഞു . കാലത്തിനൊത്ത് പൊരുത്തപ്പെട്ട് വളരാനും പടർന്ന് പന്തലിക്കാനും കഴിയുന്ന ഒരു ചെടിയെയാണ് അദ്ദേഹം ഭാരതത്തിന്റെ മണ്ണിലുറപ്പിച്ചത്

ഒരിക്കൽ ഗാന്ധിജിയെ സന്ദർശിച്ച ഡോക്ടർജിയോട് ആർ എസ് എസിനെ പറ്റിയുള്ള എല്ലാ വിവരങ്ങളും ചോദിച്ചറിഞ്ഞ ശേഷം ഗാന്ധിജി ഇങ്ങനെ അനുഗ്രഹിച്ചു . ‘ ഡോക്ടർജീ നിങ്ങളുടെ സ്വഭാവവും നിസ്വാർത്ഥമായ സേവന വ്യഗ്രതയും മൂലം നിങ്ങൾ വിജയിക്കുമെന്നതിൽ സംശയമില്ല ‘ മഹാത്മജിയുടെ പ്രവചനം സത്യമായി ഭവിക്കുകയും ചെയ്തു

1940 ജൂൺ 21 ന് ലോകത്തോട് വിടപറഞ്ഞിട്ടും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്വപ്നസാക്ഷാത്കാരത്തിനായി ആദർശനിഷ്ഠയോടെ മുന്നേറുന്നവരുടെ ഹൃദയങ്ങളിൽ അനന്തമായ ആവേശത്തിന്റെ പ്രേരണാ ശ്രോതസ്സായി ഡോക്ടർ കേശവ ബലിറാം ഹെഡ്‌ഗേവാർ ഇന്നും ജീവിക്കുന്നു.

“നമുക്ക് രാഷ്ട്രത്തിന് മുന്നിൽ ഏറ്റവും ഉയർന്നതും ശ്രേഷ്ഠവുമായ ലക്ഷ്യങ്ങൾ സ്ഥാപിക്കേണ്ടതുണ്ട്, സമ്പൂർണ്ണ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിൽ കുറഞ്ഞ ഒരു ലക്ഷ്യവും പ്രയോജനപ്പെടില്ല. മരണം നമ്മെ തുറിച്ചുനോക്കിയാലും നാം വിഷമിക്കേണ്ടതില്ല. സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനായുള്ള പോരാട്ടം നടത്തുമ്പോൾ, നമ്മുടെ ലക്ഷ്യങ്ങൾ ഏറ്റവും ഉയർന്ന ക്രമത്തിലും മനസ്സ് സന്തുലിതവും ആയിരിക്കണം “.

1922 ജൂലൈ 12-ന് വെങ്കടേഷ് തിയേറ്ററിനകത്തും പുറത്തും തടിച്ചുകൂടിയ അനേകം ആളുകളുടെ ആത്മാവിനെ തൊട്ടുണർത്തുന്നതായിരുന്നു , പിന്നീട് രാഷ്ട്രീയ സ്വയംസേവക സംഘത്തിന്റെ (ആർഎസ്എസ്) സ്ഥാപകനായി മാറിയ കോൺഗ്രസുകാരനായ ഡോ.കേശവ് ബലിരംപന്ത് ഹെഡ്ഗേവാറിന്റെ മേൽപ്പറഞ്ഞ വാക്കുകൾ. അന്ന് നാഗ്പൂരിൽ ശക്തമായ മഴയായിരുന്നിട്ടും,
ആദ്യ തടവിൽ നിന്ന് മോചിതനായ ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിന് ഊഷ്മളമായ സ്വീകരണം നൽകാൻ ആയിരങ്ങൾ ഒത്തുകൂടി.

ഡോക്ടർജി ഭാരത സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിൽ പങ്കെടുത്തതിന് ഒരു വർഷത്തോളം ജയിൽ ശിക്ഷ അനുഭവിച്ചിട്ടുണ്ട്. അന്ന് അദ്ദേഹം കോൺഗ്രസ് പാർട്ടിയിലായിരുന്നു.
മറ്റ് സ്വാതന്ത്ര്യ സമര സേനാനികൾക്കൊപ്പം, നാഗ്പൂരിലെ അജ്‌നി ജയിലിൽ നിന്ന് പുറത്തിറങ്ങിയപ്പോൾ ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിന് ഉജ്ജ്വലമായ സ്വീകരണം ലഭിച്ചതെങ്ങനെയെന്ന് വിശദമായി പരാമർശിക്കുന്ന മൂന്ന് പുസ്തകങ്ങളുണ്ട്.

നാരായൺ ഹരി പാൽക്കറുടെ ‘ഡോ ഹെഡ്ഗേവാർ’,
എച്ച് വി ശേഷാദ്രിയുടെ ‘ഡോ ഹെഡ്‌ഗേവാർ: ദി എപോക്ക് മേക്കർ’, കൂടാതെ രാകേഷ് സിൻഹ എഴുതിയ ബിൽഡർ ഓഫ് മോഡേൺ ഇന്ത്യ – ഡോ കേശവ് ബലിറാം ഹെഡ്ഗേവാർ .

1922 ജൂലായ് 12-ന് ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിനെ മോചിപ്പിച്ചതിന് ശേഷം ജനങ്ങൾ എങ്ങനെയാണ് സ്വീകരിച്ചതെന്ന് വിവരിക്കാൻ ഈ പുസ്തകങ്ങൾ അക്കാലത്തെ നിരവധി പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങളെ ഉദ്ധരിക്കുന്നു. 1922 ജൂലൈ 12-ന് ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാർ ജയിൽ മോചിതനായി എന്ന് പാൽക്കറും ശേഷാദ്രിയും എഴുതിയ പുസ്തകത്തിൽ പറയുന്നുണ്ട്.

സ്കൂൾ കാലഘട്ടത്തിൽ, ‘വന്ദേമാതരം’ മുദ്രാവാക്യം ഉയർത്തിയതിനും അതിന് മാപ്പ് പറയാൻ വിസമ്മതിച്ചതിനും ഡോക്ടർ ഹെഡ്‌ഗേവാറിനെ നാഗ്പൂരിലെ ഒരു സ്കൂളിൽ നിന്ന് പുറത്താക്കി. സിൻഹയുടെ പുസ്തകം അനുസരിച്ച്, 1909-ൽ, ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണകൂടത്തിനെതിരെ ആളുകളെ പ്രേരിപ്പിച്ചതിനും പോലീസ് ഔട്ട്‌പോസ്റ്റിൽ ബോംബ് എറിഞ്ഞതിനും ഡോ. ​​ഹെഡ്‌ഗേവാർ വിചാരണ ചെയ്യപ്പെട്ടു. 1921-ൽ, രാജ്യദ്രോഹക്കുറ്റം ചുമത്തപ്പെട്ട സെൻട്രൽ പ്രവിശ്യകളിൽ നിന്നുള്ള ഏഴുപേരിൽ ഡോ.ഹെഡ്ഗേവാറിനെ ഏഴ് വർഷം മുമ്പ് ബ്രിട്ടീഷ് സർക്കാർ ‘അപകടകരമായ രാഷ്ട്രീയ കുറ്റവാളികളുടെ’ പട്ടികയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിരുന്നു.”

ക്രിമിനൽ പ്രൊസീജ്യർ കോഡ് പ്രകാരം അദ്ദേഹത്തിനെതിരെ കുറ്റം ചുമത്തുകയും 1921 മെയ് മാസത്തിൽ ഒരു കേസ് അദ്ദേഹത്തിനെതിരെ ചുമത്തുകയും ചെയ്തു. ഹെഡ്‌ഗേവാറിന്റെ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന ഭരണവിരുദ്ധ പ്രവർത്തനങ്ങൾ നിമിത്തം അദ്ദേഹത്തെ ശിക്ഷിക്കാൻ കൊളോണിയൽ ഗവൺമെന്റ് തീരുമാനിച്ചു. 1920 ഒക്‌ടോബർ 24-ന് കാട്ടോലിലും ഭരതവാഡയിലും നടന്ന യോഗങ്ങളിൽ നടത്തിയ രണ്ട് പ്രസംഗങ്ങൾ ബ്രിട്ടീഷുകാരെ ചൊടിപ്പിച്ചു. പ്രകോപനപരമായ പ്രസംഗങ്ങൾ, വിദ്വേഷം ഉണർത്തൽ, സർക്കാരിനെ അട്ടിമറിക്കാൻ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക എന്നീ കുറ്റങ്ങളാണ് അദ്ദേഹത്തിനെതിരെ ചുമത്തിയിരിക്കുന്നത്,” സിൻഹ തന്റെ പുസ്തകത്തിൽ പറയുന്നു.
വിചാരണ വേളയിൽ, കൊളോണിയലിസത്തെ മനുഷ്യത്വരഹിതവും അധാർമ്മികവും നിയമവിരുദ്ധവും ക്രൂരവുമായ ഭരണരീതിയാണെന്ന് ഡോ ഹെഡ്‌ഗേവാർ അപലപിക്കുകയും ബ്രിട്ടീഷ് നിയമവ്യവസ്ഥ, പോലീസ് ഭരണം, സാമ്രാജ്യത്വ ഭരണം എന്നിവയ്‌ക്കെതിരായ എല്ലാത്തരം എതിർപ്പുകളെയും പിന്തുണക്കുകയും ചെയ്തു. കൊളോണിയൽ വിരുദ്ധ നിലപാടുകൾക്കുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ നിർഭയമായ പ്രതിരോധം ട്രയൽ മജിസ്‌ട്രേറ്റിനെ പ്രകോപിപ്പിച്ചു, ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിന്റെ പ്രതിരോധ വാദങ്ങൾ അദ്ദേഹത്തിന്റെ മുൻ പ്രസംഗങ്ങളേക്കാൾ ‘കൂടുതൽ രാജ്യദ്രോഹം’ എന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചു.
ജയിലിൽ കിടന്നപ്പോഴും ഹെഡ്‌ഗേവാർ ദേശീയ ലക്ഷ്യങ്ങളിൽ ഉറച്ചുനിന്നു. 1922 ഏപ്രിൽ 13ന് ജയിലിനുള്ളിൽ ‘ജാലിയൻവാലാബാഗ് ദിനം’ ആചരിക്കാൻ അദ്ദേഹം തീരുമാനിച്ചു.

പൽക്കർ, ശേഷാദ്രി, സിൻഹ എന്നിവരുടെ പുസ്തകങ്ങളിലെ പരാമർശങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാർ ജയിലിൽ നിന്ന് പുറത്തിറങ്ങിയപ്പോൾ കനത്ത മഴ പെയ്തിരുന്നുവെങ്കിലും, ഡോ. ബി.എസ്. മൂഞ്ജെ, ഡോ. എൽ.വി. പരഞ്ജ്‌പെ, ഡോ. എൻ.ബി. ഖാരെ, ബൽവന്ത്റാവു മണ്ഡ്ലേക്കർ, അപ്പാസാഹേബ് ഹൈദർ, ഡോ. പഞ്ച്ഖേഡെ, വീർ ഹർകരെ എന്നിവരും മറ്റുള്ളവരും അദ്ദേഹത്തെ കാത്ത് പുറത്ത് നിൽക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അവരുടെ ആശംസകളും പൂമാലകളും ഏറ്റുവാങ്ങിയ ശേഷം ഡോ ഹെഡ്‌ഗേവാർ തന്റെ വീട്ടിലേക്ക് പോയി. വഴിയിൽ പലയിടത്തും അദ്ദേഹത്തെ വരവേറ്റു.

1922 ജൂലൈ 12 ന് വൈകുന്നേരം മഹല്ലിലെ ചിറ്റ്‌നിസ് പാർക്കിൽ ഒരു സ്വീകരണ യോഗം സംഘടിപ്പിച്ചു. എന്നാൽ കനത്ത മഴയെത്തുടർന്ന് യോഗത്തിന്റെ വേദി വ്യങ്കടേഷ് തിയേറ്ററിലേക്ക് മാറ്റി. പണ്ട് മോത്തിലാൽ നെഹ്‌റു, വിത്തൽഭായ് പട്ടേൽ, ഹക്കിം അജ്മൽ ഖാൻ, ഡോ. അൻസാരി, സി രാജഗോപാലാചാരി, കസ്തൂരിരംഗ അയ്യങ്കാർ തുടങ്ങിയ അക്കാലത്തെ കോൺഗ്രസ് നേതാക്കൾ കോൺഗ്രസ് പ്രവർത്തക സമിതി യോഗത്തിൽ പങ്കെടുക്കാൻ നാഗ്പൂരിൽ എത്തിയിരുന്നു. മേൽപ്പറഞ്ഞ രേഖകൾ പ്രകാരം ഡോ എൻ ബി ഖാരെ യോഗത്തിൽ അധ്യക്ഷത വഹിച്ചു. തിയേറ്ററിൽ ആളുകൾ തിങ്ങിനിറഞ്ഞിരുന്നു. മുതിർന്ന കോൺഗ്രസ് നേതാക്കൾ ഡോ. പി ടി മോത്തിലാൽ നെഹ്‌റു, ഹക്കിം അജ്മൽ ഖാൻ എന്നിവർ സമ്മേളനത്തെ അഭിസംബോധന ചെയ്തു.
പിന്നീട്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ അഭിനന്ദനത്തിന് മറുപടിയായി ഡോ.കെ.ബി ഹെഡ്ഗേവാർ ഭാരതത്തിന്റെ സമ്പൂർണ്ണ സ്വാതന്ത്ര്യത്തെക്കുറിച്ച് മുകളിൽ സൂചിപ്പിച്ച പ്രസ്താവന നടത്തി.

നാഗ്പൂരിലെ യോഗത്തിന് ശേഷം, യവത്മാൽ, വാനി, ആർവി, വാധോന, മൊഹ്പ, അകോല, ചന്ദ്രപൂർ തുടങ്ങി വിദർഭയിലെ വിവിധ സ്ഥലങ്ങളിൽ ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിനെ ആദരിച്ചു. അദ്ദേഹത്തെ അനുമോദിച്ചുകൊണ്ട് റാലികൾ നടത്തി. അദ്ദേഹത്തെ ‘ആരതി’ നടത്തി സ്വീകരിച്ചു.
ഖാദി വസ്ത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹത്തിന് സമ്മാനിച്ചു. യവത്മാലിൽ നടന്ന യോഗത്തിൽ ബാപ്പുജി ആനി അധ്യക്ഷത വഹിച്ചുവെന്ന് എൻ എച്ച് പാൽക്കർ എഴുതിയ പുസ്തകത്തിൽ പറയുന്നു.

ഹെഡ്ഗേവാർ മറ്റു സന്ദർഭങ്ങളിലും ജയിലിൽ അടയ്ക്കപ്പെട്ടു. 1930-ലെ ‘നിയമ ലംഘന സമരത്തിനിടെ ‘വന സത്യാഗ്രഹ’ത്തിന് നേതൃത്വം നൽകിയതിന് രണ്ടാം തവണയും ജയിൽവാസം അനുഭവിച്ചു. നിസ്സഹകരണ പ്രസ്ഥാനത്തിലെ പ്രവർത്തനത്തിന് ഒമ്പത് മാസത്തോളം ജയിൽവാസം അനുഭവിച്ചു

ഭാരതം ഹിന്ദുരാഷ്ട്രമാണെന്ന് പറയാന്‍ പലരും മടിച്ചിരുന്ന കാലത്ത് ഭാരതം ഹിന്ദുരാഷ്ട്രമാണ് എന്ന് ഉറക്കെ ്രപഖ്യാപിക്കാന്‍ സംഘസ്ഥാപകന്‍ തയ്യാറായി. ഭാരതം ഹിന്ദുരാഷ്ട്രമാണെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചവര്‍ ഡോ. ഹെഡ്‌ഗേവാറിന് മുന്‍പും ഭാരതത്തിലുണ്ടായിരുന്നു. സ്വാമി വിവേകാനന്ദനും മഹര്‍ഷി അരവിന്ദനുമെല്ലാം അര്‍ത്ഥശങ്കയ്ക്കിടയില്ലാത്ത വിധത്തില്‍ ഇക്കാര്യം ഉദ്‌ഘോഷിച്ചവരാണ്. രാഷ്ട്രത്തിന്റെ സ്വത്വത്തെ നിര്‍വ്വചിക്കുകയോ അതിന്റെ പ്രശ്‌നങ്ങളെ കണ്ടെത്തുകയോ ചെയ്തു എന്നതായിരുന്നില്ല ഡോക്ടര്‍ജിയുടെ വൈശിഷ്ട്യം. മറിച്ച് ഭാരത രാഷ്ട്ര വൈഭവത്തിന്റെ പൂര്‍വ്വോപാധിയായ ഒരു ദേശീയ സംഘടന അഥവാ ഹിന്ദുസംഘടന എന്ന കാര്യം തന്റെ ജീവിതത്തിലൂടെ യാഥാര്‍ത്ഥ്യമാക്കി എന്നതാണ് സംഘസ്ഥാപകന്റെ മഹത്വം.

Read അനശ്വരചരിതന്‍- (ജൂണ്‍ 21-ഡോക്ടര്‍ജി സ്മൃതിദിനം)
സായന്ത് അമ്പലത്തില്‍@ https://kesariweekly.com/29548