അഷ്ടാംഗയോഗം (സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ – ആധുനിക യോഗയുടെ പ്രചാരകന്‍ തുടര്‍ച്ച)

സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ അഷ്ടാംഗയോഗത്തെ ഒരു വരണ്ട നിയമസംഹിതയായിട്ടല്ല, മറിച്ച് ഒരു വ്യക്തിയുടെ ധാര്‍മ്മികവും, ശാരീരികവും, മാനസികവും, ആത്മീയവുമായ പരിണാമത്തിന്റെ ഒരു ജൈവിക പ്രക്രിയയായിട്ടാണ് അവതരിപ്പിച്ചത്. ഓരോ അംഗത്തിനും അദ്ദേഹം നല്‍കിയ വ്യാഖ്യാനം ആഴമേറിയതാണ്.
യമം (Yama):ഇതിനെ അദ്ദേഹം The great, cardinal virtues എന്നാണ് വിശേഷിപ്പിച്ചത്.
അഹിംസ (Ahimsa): മനസ്സുകൊണ്ടോ, വാക്കുകൊണ്ടോ, പ്രവൃത്തികൊണ്ടോ ഒരു ജീവിയെയും ദ്രോഹിക്കാതിരിക്കുക. ഇത് കേവലം നിഷ്‌ക്രിയമായ ഒരു ഗുണമല്ല, മറിച്ച് സ്‌നേഹത്തിന്റെ ക്രിയാത്മകമായ പ്രകടനമാണ്. അഹിംസ എന്നാല്‍ ഭീരുത്വമല്ല, മറിച്ച് ശക്തിയുടെയും ആത്മനിയന്ത്രണത്തിന്റെയും പ്രകടനമാണെന്ന് അദ്ദേഹം ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു.

♦സത്യം (Satya): ചിന്തയിലും വാക്കിലും പ്രവൃത്തിയിലും സത്യസന്ധത പുലര്‍ത്തുക. എന്നാല്‍, ഒരു സത്യം മറ്റൊരാളെ ദ്രോഹിക്കുന്നതാണെങ്കില്‍ അത് പറയാതിരിക്കുന്നതാണ് നല്ലതെന്ന് അദ്ദേഹം കൂട്ടിച്ചേര്‍ത്തു. ”സത്യം പറയുക, പ്രിയമായത് പറയുക, അപ്രിയമായ സത്യം പറയാതിരിക്കുക” എന്ന പാരമ്പര്യ കാഴ്ചപ്പാടിനെ അദ്ദേഹം പിന്തുണച്ചു.
♦അസ്‌തേയം (Asteya): മറ്റൊരാളുടെ മുതല്‍ മോഷ്ടിക്കാതിരിക്കുക. ഇത് ഭൗതിക വസ്തുക്കള്‍ക്ക് മാത്രമല്ല, ആശയങ്ങള്‍ക്കും (Intellectual Property) ബാധകമാണെന്ന് ആധുനിക കാലത്ത് വ്യാഖ്യാനിക്കാം.
♦ബ്രഹ്മചര്യം (Brahmacharya): ഇതിന് അദ്ദേഹം നല്‍കിയ വ്യാഖ്യാനം വിപ്ലവകരമായിരുന്നു. ‘ബ്രഹ്മത്തില്‍ ചരിക്കുക’ (Brahman-ല്‍ സഞ്ചരിക്കുക) എന്നാണ് അതിന്റെ യഥാര്‍ത്ഥ അര്‍ത്ഥം. എല്ലാ ഇന്ദ്രിയങ്ങളെയും നിയന്ത്രിച്ച്, ശരീരത്തിലെയും മനസ്സിലെയും നഷ്ടപ്പെടാന്‍ സാധ്യതയില്ലാത്ത എല്ലാ ഊര്‍ജ്ജത്തെയും പാഴാക്കാതെ, അതിനെ ‘ഓജസ്സ്’ എന്ന ഉയര്‍ന്ന മാനസിക-ആത്മീയ ഊര്‍ജ്ജമാക്കി മാറ്റി, ഓര്‍മ്മശക്തിയും, ധൈഷണികമായ കഴിവും, ആത്മീയമായ ഉള്‍ക്കാഴ്ചയും വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുക എന്നതാണ് ബ്രഹ്മചര്യം.
♦അപരിഗ്രഹം (Aparigraha): അത്യാവശ്യമില്ലാത്തതൊന്നും സ്വീകരിക്കാതിരിക്കുകയും ശേഖരിക്കാതിരിക്കുകയും ചെയ്യുക. ഇത് ആധുനിക ഉപഭോഗ സംസ്‌കാരത്തിനും (Consumerism) ഭൗതികവാദത്തിനും എതിരായ ശക്തമായ ഒരു നിലപാടാണ്.
♦നിയമം (Niyama): ഇവ വ്യക്തിപരമായ ശുദ്ധീകരണത്തിനും അച്ചടക്കത്തിനുമുള്ള നിയമങ്ങളാണ്.
♦ശൗചം (Shaucha): ബാഹ്യവും ആന്തരികവുമായ ശുദ്ധി. ശരീരം വൃത്തിയായി സൂക്ഷിക്കുന്നത് ബാഹ്യശുദ്ധി. സ്‌നേഹം, കാരുണ്യം, സത്യസന്ധത തുടങ്ങിയ ഗുണങ്ങളാല്‍ മനസ്സിനെ ശുദ്ധീകരിക്കുന്നത് ആന്തരികശുദ്ധി.
♦സന്തോഷം (Santosha): എപ്പോഴും സംതൃപ്തനായിരിക്കുക. പ്രതികൂല സാഹചര്യങ്ങളിലും മനസ്സിന്റെ സമനില തെറ്റാതെ സൂക്ഷിക്കാനുള്ള കഴിവ്.
♦തപസ്സ് (Tapas): ‘ചൂട്’ എന്ന് അര്‍ത്ഥം വരുന്ന ഈ വാക്കിനെ അദ്ദേഹം വ്യാഖ്യാനിച്ചത്, ലക്ഷ്യം നേടുന്നതിനായി സ്വയം ഏറ്റെടുക്കുന്ന അച്ചടക്കവും കഠിനാധ്വാനവുമായാണ്. ഇത് ആത്മപീഡനമല്ല, മറിച്ച് ഇച്ഛാശക്തിയെ (Willpower) ബലപ്പെടുത്താനുള്ള മാര്‍ഗ്ഗമാണ്.
♦സ്വാധ്യായം (Swadhyaya): മോക്ഷത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്ന ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ പഠിക്കുക, അല്ലെങ്കില്‍ ‘ഓം’ പോലുള്ള മന്ത്രങ്ങള്‍ ജപിക്കുക. ഇതിന് ‘സ്വയം പഠിക്കുക’ (Study of the Self) എന്നൊരു അര്‍ത്ഥം കൂടിയുണ്ട്.
♦ഈശ്വര പ്രണിധാനം (Ishvara Pranidhana): എല്ലാ കര്‍മ്മങ്ങളും ഈശ്വരനില്‍ സമര്‍പ്പിക്കുക. ഇവിടെയാണ് വിവേകാനന്ദന്റെ സാര്‍വലൗകികത പ്രകടമാകുന്നത്. പതഞ്ജലിയുടെ ‘ഈശ്വരന്‍’, പ്രപഞ്ചത്തെ സൃഷ്ടിച്ച് പരിപാലിക്കുന്ന ഒരു ദൈവമല്ല. മറിച്ച്, ക്ലേശം, കര്‍മ്മം, വിപാകം, ആശയം എന്നിവയൊന്നും ബാധിക്കാത്ത, ഒരു പ്രത്യേക തരം ‘പുരുഷനാണ്’ (പുരുഷവിശേഷ). ഇതൊരു താത്വികമായ ആശയമാണ്. എന്നാല്‍ വിവേകാനന്ദന്‍ പറഞ്ഞു, ഭക്തന് ഈ ഈശ്വരനെ ഒരു സഗുണദൈവമായി (Personal God) കാണാം. ജ്ഞാനിക്ക് ഇതിനെ ഒരു നിര്‍ഗുണ തത്വമായി കാണാം. നിരീശ്വരവാദിക്ക് ഇതിനെ ‘സ്വാതന്ത്ര്യം’ എന്നോ ‘പൂര്‍ണ്ണത’ എന്നോ ഉള്ള ഒരു ആദര്‍ശമായി കാണാം. ഏത് രൂപത്തില്‍ ആരാധിച്ചാലും, അത് മനസ്സിനെ ഏകാഗ്രമാക്കാന്‍ സഹായിക്കും.

ആസനം (Asana): ഇവിടെ വിവേകാനന്ദന്‍ ഹഠയോഗ പാരമ്പര്യത്തില്‍ നിന്ന് വ്യക്തമായി വഴിമാറി നടന്നു. സ്ഥിരസുഖമാസനം എന്ന സൂത്രത്തിന് അദ്ദേഹം നല്‍കിയ പ്രാധാന്യം, യോഗയുടെ ലക്ഷ്യം ശാരീരികമായ പ്രകടനമല്ല, മറിച്ച് മാനസികമായ ഏകാഗ്രതയാണെന്ന് അടിവരയിടുന്നു. ”ശരീരത്തിന് യാതൊരു ഭാരവും തോന്നാതെ, നിവര്‍ന്നിരുന്ന് സുഖമായി ദീര്‍ഘനേരം ഇരിക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ഏത് ഇരിപ്പും ഒരു നല്ല ആസനമാണ്” എന്ന് അദ്ദേഹം ലളിതമായി പറഞ്ഞു. ഇത് യോഗയെ സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ആസനങ്ങള്‍ ചെയ്യാന്‍ കഴിയാത്തവര്‍ക്കും പ്രാപ്യമാക്കി.

പ്രാണായാമത്തെ (pranayama) അദ്ദേഹം യോഗയിലെ ഒരു പ്രധാന ശാസ്ത്രമായിട്ടാണ് കണ്ടത്. പ്രാണന്‍ കേവലം ശ്വാസമല്ല, അത് പ്രപഞ്ചത്തിലെ എല്ലാ ചലനത്തിനും ഊര്‍ജ്ജത്തിനും കാരണമായ അടിസ്ഥാന ശക്തിയാണ് (The Universal Life force)). ശരീരത്തില്‍ ഇത് പ്രാണന്‍, അപാനന്‍, സമാനന്‍, ഉദാനന്‍, വ്യാനന്‍ എന്നിങ്ങനെ അഞ്ച് പ്രധാന രൂപങ്ങളില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. ശ്വാസവും മനസ്സും തമ്മില്‍ അഭേദ്യമായ ബന്ധമുണ്ട്. ശ്വാസം ക്രമരഹിതമാകുമ്പോള്‍ മനസ്സും അശാന്തമാകും. ശ്വാസത്തെ താളാത്മകമായി നിയന്ത്രിക്കുന്നതിലൂടെ (പൂരകം ശ്വാസം ഉള്ളിലേക്കെടുക്കല്‍, കുംഭകം അടക്കിവെക്കല്‍, രേചകം പുറത്തുവിടല്‍), മനസ്സിനെ ശാന്തമാക്കാനും ഏകാഗ്രമാക്കാനും സാധിക്കും. ഇത് autonomic nervous system നെ നിയന്ത്രിക്കുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ആധുനിക കണ്ടെത്തലുകളുമായി ചേര്‍ത്ത് വായിക്കാവുന്നതാണ്.

പ്രത്യാഹാരം മുതല്‍ സമാധി വരെ (അന്തര സാധന): യോഗയുടെ ഈ അവസാനത്തെ നാല് പടവുകളെ അദ്ദേഹം ‘ആന്തരിക സാധന’ (Internal Practices) എന്ന് വിളിച്ചു.

പ്രത്യാഹാരം: ആമ അതിന്റെ അവയവങ്ങളെ തോടിനുള്ളിലേക്ക് വലിക്കുന്നതുപോലെ, ഇന്ദ്രിയങ്ങളെ ബാഹ്യവിഷയങ്ങളില്‍ നിന്ന് പിന്‍വലിച്ച് മനസ്സിന്റെ നിയന്ത്രണത്തില്‍ കൊണ്ടുവരുന്നതാണ് പ്രത്യാഹാരം. ഇതാണ് യോഗയുടെ യഥാര്‍ത്ഥ തുടക്കം.
ധാരണ, ധ്യാനം, സമാധി (സംയമം): ഈ മൂന്നും ഏകാഗ്രതയുടെ മൂന്ന് ഘട്ടങ്ങളാണ്. ധാരണയില്‍ മനസ്സിനെ ഒരു ബിന്ദുവില്‍ ഉറപ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു. ധ്യാനത്തില്‍ ആ ഒഴുക്ക് തടസ്സമില്ലാതെ തുടരുന്നു. സമാധിയില്‍, ധ്യാനിക്കുന്നയാളും ധ്യാനിക്കപ്പെടുന്ന വസ്തുവും ഒന്നായിത്തീരുന്നു. ഈ മൂന്നിനെയും ഒരുമിച്ച് ‘സംയമം’ എന്ന് പറയുന്നു.

വിഭൂതിപാദവും സിദ്ധികളും: യോഗസൂത്രത്തിലെ മൂന്നാം അധ്യായമായ ‘വിഭൂതിപാദം’, സംയമം വിവിധ വസ്തുക്കളില്‍ പ്രയോഗിക്കുമ്പോള്‍ ലഭിക്കുന്ന അമാനുഷിക സിദ്ധികളെക്കുറിച്ച് (വിഭൂതികള്‍) വിവരിക്കുന്നു.
ഉദാഹരണത്തിന്, ചന്ദ്രനില്‍ സംയമം ചെയ്യുമ്പോള്‍ നക്ഷത്രങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള അറിവുണ്ടാകും. ഈ ഭാഗം യോഗയെ ഒരു ഇന്ദ്രജാലമായി തെറ്റിദ്ധരിക്കാന്‍ ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ കാരണമായിട്ടുണ്ട്. വിവേകാനന്ദന്‍ ഈ സിദ്ധികളെ നിഷേധിച്ചില്ല. തീവ്രമായ ഏകാഗ്രതയുടെ ഫലമായി അസാധാരണമായ കഴിവുകള്‍ ഉണ്ടാകാം എന്ന് അദ്ദേഹം സമ്മതിച്ചു. എന്നാല്‍, അദ്ദേഹം ശക്തമായ ഒരു മുന്നറിയിപ്പ് നല്‍കുകയുണ്ടായി ”ഈ സിദ്ധികളെല്ലാം യോഗിക്ക് വഴിയില്‍ കാണുന്ന പ്രലോഭനങ്ങളാണ്. അവയില്‍ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചാല്‍, യോഗയുടെ യഥാര്‍ത്ഥ ലക്ഷ്യമായ കൈവല്യം (മോക്ഷം) നഷ്ടപ്പെടും.” ഈ നിലപാട്, യോഗയെ അതിന്റെ നിഗൂഢമായ പരിവേഷത്തില്‍ നിന്ന് മോചിപ്പിച്ച് ഒരു ശുദ്ധമായ ആത്മീയ-മനഃശാസ്ത്ര പദ്ധതിയായി നിലനിര്‍ത്താന്‍ അത്യന്താപേക്ഷിതമായിരുന്നു.

കൈവല്യവും മോക്ഷവും:
പതഞ്ജലിയുടെ അന്തിമ ലക്ഷ്യമായ ‘കൈവല്യം’ (പുരുഷന്റെ പ്രകൃതിയില്‍ നിന്നുള്ള പൂര്‍ണ്ണമായ വേര്‍പെടല്‍) എന്ന ആശയത്തെ, വിവേകാനന്ദന്‍ അദ്വൈത വേദാന്തത്തിലെ ‘മോക്ഷം’ അല്ലെങ്കില്‍ ‘ആത്മസാക്ഷാത്കാരം’ എന്ന ആശയവുമായി സമന്വയിപ്പിച്ചു. സമാധി അവസ്ഥയില്‍ യോഗി അനുഭവിക്കുന്നത്, താന്‍ ശരീരമോ മനസ്സോ അല്ല, മറിച്ച് സച്ചിദാനന്ദ സ്വരൂപനായ ആത്മാവാണെന്ന വേദാന്തിയുടെ അതേ അനുഭവമാണെന്ന് അദ്ദേഹം പഠിപ്പിച്ചു. ഇത് യോഗയ്ക്കും വേദാന്തത്തിനും ഇടയില്‍ ഒരു ദാര്‍ശനികമായ പാലം പണിതു.

മഹത്തായ സമന്വയം നാല് യോഗങ്ങള്‍ ഒരു പൂര്‍ണ്ണ മനഃശാസ്ത്രമായിമാറിയപ്പോള്‍ വിവേകാനന്ദന്റെ യോഗയെക്കുറിച്ചുള്ള കാഴ്ചപ്പാട് രാജയോഗത്തില്‍ ഒതുങ്ങിനിന്നില്ല. മനുഷ്യന്റെ അടിസ്ഥാനപരമായ നാല് സ്വഭാവങ്ങളെ (പ്രവര്‍ത്തനോന്മുഖം, വൈകാരികം, മനനശീലം, ബൗദ്ധികം) തിരിച്ചറിഞ്ഞ്, ഓരോ വിഭാഗത്തിനും അനുയോജ്യമായ ഒരു ആത്മീയ പാത അദ്ദേഹം മുന്നോട്ടുവെച്ചു. ഈ നാല് യോഗങ്ങളെയും സമന്വയിപ്പിച്ച് ഒരു സമ്പൂര്‍ണ്ണ ജീവിത പദ്ധതിയായി അവതരിപ്പിച്ചു എന്നതാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ അതുല്യമായ സംഭാവന.

കര്‍മ്മയോഗം നിസ്വാര്‍ത്ഥപ്രവര്‍ത്തനത്തിന്റെ മനഃശാസ്ത്രം:
കര്‍മ്മം നമ്മെ എങ്ങനെ ബന്ധിക്കുന്നു? ഫലേച്ഛയോടെയും ‘ഞാന്‍ ചെയ്യുന്നു’ എന്ന അഹംഭാവത്തോടെയും ചെയ്യുമ്പോഴാണ് കര്‍മ്മം ബന്ധനമാകുന്നത്. വിവേകാനന്ദന്‍ ഭഗവദ്ഗീതയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഇതിന് പരിഹാരം നിര്‍ദ്ദേശിച്ചു: ”പ്രവര്‍ത്തിക്കുക, പക്ഷെ പ്രവര്‍ത്തനത്തിന്റെ ഫലങ്ങളില്‍ ആസക്തനാകരുത്.” ഇതാണ് കര്‍മ്മയോഗത്തിന്റെ രഹസ്യം. ചെയ്യുന്ന ഓരോ ജോലിയും, അത് എത്ര ചെറുതാണെങ്കിലും, ഒരു ഈശ്വരപൂജയായി, ഫലം ഈശ്വരന് സമര്‍പ്പിച്ച് ചെയ്യുമ്പോള്‍, അത് നമ്മെ ശുദ്ധീകരിക്കുന്നു. ”ലോകത്തെ സഹായിക്കാന്‍ നിങ്ങള്‍ക്കാവില്ല, ലോകം നിങ്ങളെ സഹായിക്കാനുള്ള ഒരു വലിയ ജിംനേഷ്യമാണ്,” എന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ഓരോ അനുഭവവും നമ്മെ പഠിപ്പിക്കാനും വളര്‍ത്താനുമുള്ളതാണ്. ഈ മനോഭാവത്തോടെ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന ഒരാള്‍ക്ക്, ദൈനംദിന ജീവിതം തന്നെ ഒരു ആത്മീയ സാധനയായി മാറും. ഇത് ലോകത്തില്‍ നിന്ന് ഒളിച്ചോടാതെ, ലോകത്തില്‍ നിന്നുകൊണ്ടുതന്നെ ആത്മീയത അഭ്യസിക്കാനുള്ള വഴിയാണ്.

ഭക്തിയോഗം വൈകാരിക പരിവര്‍ത്തനത്തിന്റെ മനഃശാസ്ത്രം:
മനുഷ്യന്റെ ഏറ്റവും ശക്തമായ വികാരമാണ് സ്‌നേഹം. ഈ സ്‌നേഹത്തെ ലൗകികമായ വിഷയങ്ങളില്‍ നിന്ന് ഈശ്വരനിലേക്ക് തിരിച്ചുവിടുകയാണ് ഭക്തിയോഗം. വിവേകാനന്ദന്‍ ഭക്തിയെ അന്ധമായ വികാരപ്രകടനമായി കണ്ടില്ല. അതൊരു ശാസ്ത്രമാണെന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. ഭക്തിക്ക് രണ്ട് ഘട്ടങ്ങളുണ്ട്: ‘ഗൗണി’ അല്ലെങ്കില്‍ ‘അപരാ’ ഭക്തിയും, ‘പരാ’ ഭക്തിയും. പ്രതീകങ്ങള്‍, വിഗ്രഹങ്ങള്‍, അനുഷ്ഠാനങ്ങള്‍, പ്രാര്‍ത്ഥനകള്‍ എന്നിവയെല്ലാം പ്രാരംഭ ഘട്ടമായ ഗൗണീ ഭക്തിയുടെ ഭാഗമാണ്. ഇവ മനസ്സിനെ ഏകാഗ്രമാക്കാന്‍ സഹായിക്കുന്ന ഉപകരണങ്ങളാണ്. ഈ സാധനയിലൂടെ ഹൃദയം ശുദ്ധമാകുമ്പോള്‍, ഭക്തന്‍ പരാ ഭക്തി എന്ന ഉയര്‍ന്ന തലത്തിലെത്തുന്നു. അവിടെ സ്‌നേഹം യാതൊരു നിബന്ധനകളുമില്ലാത്ത, നിരന്തരമായ ഒരു പ്രവാഹമായി മാറുന്നു. ഭക്തനും ഭഗവാനും തമ്മിലുള്ള വേര്‍തിരിവ് ഇല്ലാതാകുന്നു. ‘ഇഷ്ടദേവത’ (Chosen Ideal) എന്ന സങ്കല്‍പ്പത്തിന് അദ്ദേഹം വലിയ പ്രാധാന്യം നല്‍കി. ഓരോ വ്യക്തിക്കും തനിക്ക് ഏറ്റവും ആകര്‍ഷണീയമായി തോന്നുന്ന ഒരു ദൈവരൂപത്തെ തിരഞ്ഞെടുത്ത് ആരാധിക്കാം. ഇത് ആത്മീയ പാതയെ വളരെ വ്യക്തിപരവും തീവ്രവുമാക്കുന്നു. നാരദ ഭക്തിസൂത്രങ്ങള്‍ക്ക് അദ്ദേഹം നല്‍കിയ വ്യാഖ്യാനം, ഭക്തിയെ ഒരു യുക്തിസഹവും മനഃശാസ്ത്രപരവുമായ പ്രക്രിയയായി സ്ഥാപിക്കുന്നു.

ജ്ഞാനയോഗം അസ്തിത്വപരമായ അന്വേഷണത്തിന്റെ മനഃശാസ്ത്രം:
ഇത് ഏറ്റവും നേരിട്ടുള്ളതും എന്നാല്‍ ഏറ്റവും കഠിനവുമായ പാതയാണ്. ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാനം ‘വിവേകം’ ആണ് നിത്യവും അനിത്യവും, സത്യവും മിഥ്യയും തമ്മിലുള്ള തിരിച്ചറിവ്. ‘ഞാന്‍ ആര്?’ എന്ന ചോദ്യമാണ് ജ്ഞാനയോഗിയുടെ വാള്‍. അദ്വൈത വേദാന്തത്തിലെ ‘അദ്ധ്യാരോപ-അപവാദ’ (Superimposition and Negation) എന്ന രീതിശാസ്ത്രമാണ് ജ്ഞാനയോഗം ഉപയോഗിക്കുന്നത്. നമ്മള്‍ യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ആത്മാവാണെങ്കിലും, അജ്ഞാനം കാരണം ശരീരം, മനസ്സ്, ബുദ്ധി തുടങ്ങിയ ഉപാധികളെ ‘ഞാന്‍’ എന്ന് തെറ്റിദ്ധരിക്കുന്നു (അധ്യരോപ). ‘നേതി, നേതി’ (ഇതല്ല, ഇതല്ല) എന്ന് വിചാരം ചെയ്ത്, ഈ ഓരോ ഉപാധികളെയും നിഷേധിച്ച് (അപവാദ), അവസാനം നിഷേധിക്കാന്‍ കഴിയാത്ത, എല്ലാത്തിനും സാക്ഷിയായ ശുദ്ധബോധമായ ആത്മാവില്‍ എത്തിച്ചേരുന്നു. ഇതിന് തീവ്രമായ വൈരാഗ്യവും ഇച്ഛാശക്തിയും ആവശ്യമാണ്. വിവേകാനന്ദന്റെ ‘യഥാര്‍ത്ഥ മനുഷ്യനും പ്രകടമാകുന്ന മനുഷ്യനും’ The Real Man and the Apparent Man) എന്ന ആശയം ജ്ഞാനയോഗത്തിന്റെ സത്തയെ ലളിതമായി വിശദീകരിക്കുന്നു.

രാജയോഗം എന്ന പരീക്ഷണശാല:
ഈ മൂന്ന് യോഗങ്ങളും സിദ്ധാന്തിക്കുന്ന സത്യങ്ങളെ, നേരിട്ട് അനുഭവിച്ചറിയാനുള്ള പരീക്ഷണശാലയാണ് (Laboratory) രാജയോഗം. കര്‍മ്മയോഗി ഫലേച്ഛയില്ലാതെ പ്രവര്‍ത്തിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു, ഭക്തിയോഗി ഈശ്വരനില്‍ ലയിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു, ജ്ഞാനയോഗി ആത്മാവിനെക്കുറിച്ച് വിചാരം ചെയ്യുന്നു. എന്നാല്‍ രാജയോഗി, മനസ്സിനെ ഏകാഗ്രമാക്കി സമാധി അവസ്ഥയിലെത്തി, ഈ ദര്‍ശനങ്ങളുടെയെല്ലാം സത്യം നേരിട്ട്, ഒരു പരീക്ഷണത്തിലെന്നപോലെ, അനുഭവിച്ചറിയുന്നു. അങ്ങനെ, രാജയോഗം മറ്റ് യോഗങ്ങള്‍ക്ക് ഒരു ശാസ്ത്രീയമായ സ്ഥിരീകരണം (Empirical Verification) നല്‍കുന്നു.

സമ്പൂര്‍ണ്ണ മനുഷ്യന്‍ എന്ന ആദര്‍ശം:
വിവേകാനന്ദന്റെ ആത്യന്തികമായ ആദര്‍ശം ഈ നാല് യോഗങ്ങളുടെയും ഒരു സമന്വയമായിരുന്നു. ”കര്‍മ്മിയുടെ കൈകളും, ഭക്തന്റെ ഹൃദയവും, ജ്ഞാനിയുടെ തലച്ചോറും, രാജയോഗിയുടെ ഏകാഗ്രതയും” ഒരുമിച്ച് ചേര്‍ന്ന ഒരു സമ്പൂര്‍ണ്ണ മനുഷ്യനെയാണ് അദ്ദേഹം വിഭാവനം ചെയ്തത്. ഇത് യോഗയെ കേവലം മോക്ഷത്തിനുള്ള ഒരു മാര്‍ഗ്ഗമെന്നതിലുപരി, ഈ ലോകത്തില്‍ ജീവിക്കുമ്പോള്‍ തന്നെ പൂര്‍ണ്ണവും സമഗ്രവുമായ വ്യക്തിത്വം വളര്‍ത്തിയെടുക്കാനുള്ള ഒരു പദ്ധതിയാക്കി മാറ്റി.

ചരിത്രപരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍: ഒരു ദര്‍ശനത്തിന്റെ ലോകയാത്ര
വിവേകാനന്ദന്റെ യോഗാ വ്യാഖ്യാനം ലോകമെമ്പാടും സൃഷ്ടിച്ച അലയൊലികള്‍ ചരിത്രത്തിന്റെ ഗതിയെത്തന്നെ സ്വാധീനിച്ചു. ‘രാജയോഗ’വും മറ്റ് പ്രഭാഷണങ്ങളും പാശ്ചാത്യലോകത്ത് ഒരു ബൗദ്ധിക വിപ്ലവത്തിന് തിരികൊളുത്തി. വില്യം ജെയിംസ്, മാക്‌സ് മുള്ളര്‍, പോള്‍ ഡോയ്‌സന്‍, നിക്കോള ടെസ്ല, ലിയോ ടോള്‍സ്റ്റോയ് തുടങ്ങിയ ചിന്തകരും ശാസ്ത്രജ്ഞരും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആശയങ്ങളില്‍ ആകൃഷ്ടരായി. ഇത് ഭാരതീയ ദര്‍ശനങ്ങളെ ഗൗരവമായ അക്കാദമിക പഠനങ്ങള്‍ക്ക് വിഷയമാക്കി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശിഷ്യരായ സിസ്റ്റര്‍ നിവേദിത, ജോസഫിന്‍ മക്ലിയോഡ്, സാറാ ബുള്‍ തുടങ്ങിയവര്‍ അമേരിക്കയിലും യൂറോപ്പിലും വേദാന്ത സൊസൈറ്റികള്‍ സ്ഥാപിച്ചു. ഈ കേന്ദ്രങ്ങള്‍, യോഗയുടെയും വേദാന്തത്തിന്റെയും ദാര്‍ശനികമായ പഠനത്തിന് ആധികാരികമായ കേന്ദ്രങ്ങളായി മാറി. വിവേകാനന്ദന്‍ യോഗയുടെ കച്ചവട സാധ്യതകളെയല്ല, മറിച്ച് അതിന്റെ ആത്മാവിനെയാണ് പാശ്ചാത്യലോകത്ത് പ്രതിഷ്ഠിച്ചത്

ഭാരതത്തിന്റെ സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിലെ ഊര്‍ജ്ജസ്രോതസ്സ്:
വിവേകാനന്ദന്റെ സ്വാധീനം ഭാരതത്തിലായിരുന്നു ഏറ്റവും ആഴത്തില്‍ വേരോടിയത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ”ഭയരാഹിത്യത്തിന്റെ ദര്‍ശനം” (Philosophy of fearlessness) സ്വാതന്ത്ര്യസമര സേനാനികള്‍ക്ക് വലിയ പ്രചോദനമായി. അരവിന്ദഘോഷ്, സുഭാഷ് ചന്ദ്രബോസ്, ബാലഗംഗാധര തിലകന്‍, മഹാത്മാഗാന്ധി എന്നിവരെല്ലാം വിവേകാനന്ദന്റെ ചിന്തകളില്‍ നിന്ന് ഊര്‍ജ്ജം ഉള്‍ക്കൊണ്ടിരുന്നു. ”നിങ്ങളുടെ പേശികളെ ഉരുക്കുപോലെയും, നാഡികളെ പോലെയും ശക്തമാക്കുക” എന്ന അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആഹ്വാനം യുവതലമുറയെ കര്‍മ്മോന്മുഖരാക്കി. അദ്ദേഹം സ്ഥാപിച്ച രാമകൃഷ്ണ മിഷന്‍, ‘ശിവജ്ഞാനേ ജീവസേവ’ (ഓരോ ജീവനെയും ശിവനായി കണ്ട് സേവിക്കുക) എന്ന കര്‍മ്മയോഗ തത്വം പ്രാവര്‍ത്തികമാക്കി, വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യം, ദുരിതാശ്വാസം തുടങ്ങിയ മേഖലകളില്‍ വലിയ സംഭാവനകള്‍ നല്‍കി. ഇത് ഭാരതത്തിന്റെ പുനര്‍നിര്‍മ്മാണത്തിന് ഒരു മാതൃകയായി.

വലിയ വഴിപിരിയല്‍: ദാര്‍ശനിക യോഗയും ശാരീരിക യോഗയും
ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ യോഗയുടെ പ്രചാരത്തില്‍ ഒരു വലിയ വഴിത്തിരിവുണ്ടായി. അതിന്റെ കേന്ദ്രം മൈസൂര്‍ കൊട്ടാരവും, അവിടെ യോഗാചാര്യനായിരുന്ന തിരുമലൈ കൃഷ്ണമാചാര്യരുമായിരുന്നു. കൊട്ടാരത്തിലെ യുവരാജാക്കന്മാരെയും കുട്ടികളെയും പരിശീലിപ്പിക്കാന്‍ നിയുക്തനായ അദ്ദേഹത്തിന്, ഊര്‍ജ്ജസ്വലവും ചലനാത്മകവുമായ ഒരു യോഗാ ശൈലി രൂപപ്പെടുത്തേണ്ടി വന്നു. ഇതില്‍ അദ്ദേഹം പരമ്പരാഗത യോഗാസനങ്ങളെ പാശ്ചാത്യ ജിംനാസ്റ്റിക്‌സിലെയും ഇന്ത്യന്‍ വ്യായാമമുറകളിലെയും ഘടകങ്ങളുമായി സംയോജിപ്പിച്ചു. ഇതാണ് ‘വിന്യാസ’ ശൈലിയുടെ ഒരു ആദ്യരൂപം. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രഗത്ഭരായ ശിഷ്യന്മാരായ ബി.കെ.എസ്. അയ്യങ്കാര്‍, കെ. പട്ടാഭി ജോയിസ്, ടി.കെ.വി. ദേശികാചാര്‍ എന്നിവര്‍ ഈ ശൈലിയെ കൂടുതല്‍ വികസിപ്പിച്ച് ലോകമെമ്പാടും പ്രചരിപ്പിച്ചു. ഇത് യോഗയ്ക്ക് അഭൂതപൂര്‍വമായ പ്രശസ്തി നേടിക്കൊടുത്തുവെങ്കിലും, വിവേകാനന്ദന്‍ ഊന്നല്‍ നല്‍കിയ ധ്യാനാത്മകവും ദാര്‍ശനികവുമായ തലത്തില്‍ നിന്ന് യോഗയുടെ ശ്രദ്ധ ക്രമേണ ആസനങ്ങളുടെ ശാരീരികവും ചികിത്സാപരവുമായ തലത്തിലേക്ക് മാറാന്‍ കാരണമായി. ഇതൊരു വിമര്‍ശനമല്ല, മറിച്ച് യോഗയുടെ പരിണാമത്തിലെ ഒരു ചരിത്രപരമായ വസ്തുതയാണ്.

ആധുനിക ശാസ്ത്രത്തിന്റെ അംഗീകാരം:
വിവേകാനന്ദന്‍ ഏതാണ്ട് 125 വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് മുന്‍പ് യോഗയുടെ മനഃശാസ്ത്ര-ശരീരശാസ്ത്രപരമായ പ്രഭാവങ്ങളെക്കുറിച്ച് പറഞ്ഞ കാര്യങ്ങള്‍, ഇന്ന് ആധുനിക ശാസ്ത്രം സ്ഥിരീകരിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്. ധ്യാനം തലച്ചോറിലെ ഗ്രേ മാറ്ററിന്റെ അളവ് വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുമെന്നും, ന്യൂറോപ്ലാസ്റ്റിസിറ്റി (Neuroplasticity) പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുമെന്നും, ശ്രദ്ധയും ഏകാഗ്രതയും വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുമെന്നും ളങഞക പഠനങ്ങള്‍ തെളിയിക്കുന്നു. പ്രാണായാമം, ശരീരത്തിലെ സ്‌ട്രെസ് ഹോര്‍മോണായ കോര്‍ട്ടിസോളിന്റെ അളവ് കുറയ്ക്കുമെന്നും, പാരാസിംപതറ്റിക് നാഡീവ്യവസ്ഥയെ ഉത്തേജിപ്പിച്ച് വിശ്രമാവസ്ഥ (Relaxation response) ഉണ്ടാക്കുമെന്നും ശാസ്ത്രം കണ്ടെത്തുന്നു. വിവേകാനന്ദന്‍ ‘പ്രാണന്‍’, ‘നാഡീ ഊര്‍ജ്ജം’ എന്ന ഭാഷയില്‍ പറഞ്ഞത്, ഇന്ന് ശാസ്ത്രം ‘ന്യൂറോട്രാന്‍സ്മിറ്ററുകള്‍’, ‘ഹോര്‍മോണുകള്‍’, ‘ബ്രെയിന്‍ വേവ് പാറ്റേണുകള്‍’ എന്ന ഭാഷയില്‍ വിശദീകരിക്കുന്നു. ഇത് വിവേകാനന്ദന്റെ ദീര്‍ഘവീക്ഷണത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ തെളിവാണ്.

പൂര്‍ത്തിയാകാത്ത ഒരു വിപ്ലവം:
സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ യോഗയിലൂടെ ലക്ഷ്യമിട്ട വിപ്ലവം ഇനിയും പൂര്‍ത്തിയായിട്ടില്ല. യോഗ ഇന്ന് ലോകമെമ്പാടും ഒരു ജീവിതശൈലിയായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, അതിന്റെ ജനകീയ രൂപം പലപ്പോഴും വിവേകാനന്ദന്‍ വിഭാവനം ചെയ്ത ദര്‍ശനത്തിന്റെ ഒരു ഉപരിപ്ലവമായ പ്രതിഫലനം മാത്രമാണ്. യോഗ, ആത്മാവിനെ കണ്ടെത്താനുള്ള ഒരു യാത്ര എന്നതിലുപരി, ശരീരത്തെ മെരുക്കാനുള്ള ഒരു വ്യായാമമായി ചുരുങ്ങുമ്പോള്‍, ആ വിപ്ലവം വഴിയില്‍ നിന്നുപോകുന്നു. യോഗയുടെ ആഴത്തിലുള്ള ദാര്‍ശനികവും മനഃശാസ്ത്രപരവുമായ മാനങ്ങള്‍ അവഗണിക്കപ്പെടുമ്പോള്‍, നാം അതിന്റെ ഹൃദയം നഷ്ടപ്പെടുത്തുന്നു.

ഇരുപത്തൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ യോഗയ്‌ക്കൊരു മാര്‍ഗ്ഗരേഖ:
ഇന്നത്തെ യോഗാ അഭ്യാസികള്‍ക്ക് വിവേകാനന്ദന്റെ ദര്‍ശനങ്ങള്‍ ഒരു വഴികാട്ടിയാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പഠനങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഒരു ആധികാരിക യോഗാ ജീവിതത്തിന് ഇനിപ്പറയുന്ന മാര്‍ഗ്ഗരേഖ തയ്യാറാക്കാം:
1. മനസ്സിനെ കേന്ദ്രീകരിക്കുക: ആസനങ്ങള്‍ മനസ്സിനെ ഏകാഗ്രമാക്കാനുള്ള ഒരു ഉപാധി മാത്രമാണെന്ന് തിരിച്ചറിയുക. യോഗയുടെ യഥാര്‍ത്ഥ കളിസ്ഥലം യോഗാ മാറ്റല്ല, നമ്മുടെ മനസ്സാണ്.
2. ധാര്‍മ്മിക അടിത്തറ പുനഃസ്ഥാപിക്കുക: യമം, നിയമം എന്നിവയെ അവഗണിച്ച് യോഗ അഭ്യസിക്കുന്നത്, അടിത്തറയില്ലാതെ കെട്ടിടം പണിയുന്നതുപോലെയാണ്. ദൈനംദിന ജീവിതത്തില്‍ അഹിംസയും സത്യവും ബ്രഹ്മചര്യവും പരിശീലിക്കുക.
3. സന്തുലിതമായ പരിശീലനം: ആസനങ്ങള്‍ക്ക് നല്‍കുന്ന അതേ പ്രാധാന്യം പ്രാണായാമത്തിനും ധ്യാനത്തിനും നല്‍കുക. ഓരോ ദിവസവും കുറഞ്ഞത് 15-20 മിനിറ്റെങ്കിലും ധ്യാനത്തിനായി മാറ്റിവെക്കുക
4. ദര്‍ശനം പഠിക്കുക: യോഗയുടെ ശാരീരിക പരിശീലനത്തോടൊപ്പം, ‘രാജയോഗ’, ‘ഭഗവദ്ഗീത’, ‘യോഗസൂത്രങ്ങള്‍’ തുടങ്ങിയ ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ പഠിക്കാന്‍ സമയം കണ്ടെത്തുക.
5. ജീവിതം യോഗമയമാക്കുക: യോഗയെ ഒരു മണിക്കൂര്‍ പരിശീലനത്തില്‍ ഒതുക്കാതെ, കര്‍മ്മയോഗത്തിലൂടെ നമ്മുടെ ജോലിയെയും, ഭക്തിയോഗത്തിലൂടെ നമ്മുടെ ബന്ധങ്ങളെയും, ജ്ഞാനയോഗത്തിലൂടെ നമ്മുടെ ചിന്തകളെയും യോഗമയമാക്കുക.

മാനുഷിക സാധ്യതകളുടെ പ്രവാചകന്‍:
സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ കേവലം ഒരു യോഗാചാര്യനായിരുന്നില്ല. അദ്ദേഹം മനുഷ്യന്റെ അനന്തമായ സാധ്യതകളുടെ പ്രവാചകനായിരുന്നു. ഓരോ വ്യക്തിയിലും, അവര്‍ എത്ര ദുര്‍ബലനോ പാപിയോ ആയിരുന്നാലും, അനന്തമായ ശക്തിയുടെയും ശുദ്ധിയുടെയും ദൈവികതയുടെയും ഒരു ഉറവിടം ഉറങ്ങിക്കിടക്കുന്നുണ്ടെന്ന് അദ്ദേഹം പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഈ ഉറങ്ങിക്കിടക്കുന്ന ബ്രഹ്മത്തെ ഉണര്‍ത്താനുള്ള ഏറ്റവും ശക്തവും ശാസ്ത്രീയവുമായ ഉപാധിയായാണ് അദ്ദേഹം യോഗയെ ലോകത്തിന് സമ്മാനിച്ചത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആത്യന്തിക സന്ദേശം ശക്തിയുടെയും, നിര്‍ഭയത്വത്തിന്റെയും, ആത്മവിശ്വാസത്തിന്റെയും സന്ദേശമായിരുന്നു.

അദ്ദേഹത്തിന്റെ വാക്കുകള്‍ ഒരു നൂറ്റാണ്ടിനിപ്പുറവും നമ്മുടെ കാതുകളില്‍ മുഴങ്ങുന്നു: ”എഴുന്നേല്‍ക്കുക, ഉണരുക, ലക്ഷ്യം നേടും വരെ പ്രയത്‌നിക്കുക. നിങ്ങളിലെ അനന്തമായ ശക്തിയെ പ്രകടിപ്പിക്കുക. നിങ്ങള്‍ ദുര്‍ബലരാണെന്ന് ഒരിക്കലും ചിന്തിക്കരുത്. ഓരോ ആത്മാവും സൂര്യനെപ്പോലെ പ്രകാശിക്കുന്നതാണ്. അജ്ഞാനത്തിന്റെ മേഘങ്ങള്‍ അതിനെ മറയ്ക്കുന്നുവെന്ന് മാത്രം. മേഘങ്ങള്‍ നീങ്ങുമ്പോള്‍ സൂര്യന്‍ സ്വയം പ്രകാശിക്കും. എല്ലാ ശക്തിയും നിങ്ങള്‍ക്കുള്ളിലുണ്ട്. അത് വിശ്വസിക്കുക. നിങ്ങള്‍ക്കെന്തും ചെയ്യാന്‍ കഴിയും. നിങ്ങള്‍ സര്‍വ്വശക്തരാണ്.”

പതഞ്ജലിയുടെ നിഗൂഢ സൂത്രങ്ങള്‍ക്ക് സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍ നല്‍കിയ സാര്‍വലൗകിക ഭാഷ്യമാണ് രാജയോഗം. അതിലൂടെ യോഗ, ഈ സര്‍വ്വശക്തിയെ തൊട്ടുണര്‍ത്താനുള്ള രാജകീയ മാര്‍ഗ്ഗമായി. ആ മാര്‍ഗ്ഗത്തിന്റെ ഇരുണ്ട ഇടനാഴികള്‍ വെട്ടിത്തെളിച്ച്, അതിനെ ലോകത്തിന്റെ മഹാപാതയാക്കി മാറ്റിയ ആധുനിക പ്രവാചകനായിരുന്നു സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്‍. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ദാര്‍ശനിക ദീപം ഇനിയും ആയിരമായിരം വര്‍ഷം യോഗാ പഥികര്‍ക്ക് വഴികാട്ടിയായി പ്രകാശിച്ചുകൊണ്ടേയിരിക്കും.