വഖഫ് നിയമത്തിന്റെ നാള്‍വഴികള്‍

വഖഫ് ഭേദഗതി ബില്‍, 2024-ന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം, വഖഫ് ആക്ട്, 1995-ല്‍ ഭേദഗതി വരുത്തി വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ നിയന്ത്രണത്തിലും പരിപാലനത്തിലും നേരിടുന്ന പ്രശ്‌നങ്ങളും വെല്ലുവിളികളും പരിഹരിക്കുകയെന്നതാണ്. ഈ ഭേദഗതി ബില്‍, ഇന്ത്യയിലെ വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ ഭരണവും മാനേജ്‌മെന്റും മെച്ചപ്പെടുത്താന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു.

ഇതിലൂടെ, നിലവിലെ നിയമത്തിലെ പരിമിതികളെ മറികടക്കുകയും, നിയമത്തിന്റെ പേരുമാറ്റം, വഖഫിന്റെ വ്യാഖ്യാനങ്ങളുടെ നവീകരണം, രജിസ്‌ട്രേഷന്‍ പ്രക്രിയ മെച്ചപ്പെടുത്തല്‍, വഖഫ് രേഖകളുടെ പരിപാലനത്തില്‍ സാങ്കേതിക വിദ്യയുടെ പങ്ക് വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കല്‍ എന്നിവ ഉള്‍പ്പെടുത്തുന്നതിലൂടെ, വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെ കാര്യക്ഷമത വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുകയാണ് ഉദ്ദേശ്യം.

മുസ്ലിം വഖഫ് (ഭേദഗതി) ബില്‍, 2024-ന്റെ മുഖ്യലക്ഷ്യം, 1923-ലെ മുസ്ലിം വഖഫ് ആക്ട്, കാലാനുസൃതമായി പഴഞ്ചനായി നിലനില്‍ക്കുന്ന ഈ നിയമം റദ്ദാക്കുകയാണ്. ഇത് വഖഫ് ആക്ട്, 1995-ന്റെ കീഴില്‍ വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ ഭരണത്തിലും മാനേജ്‌മെന്റിലും ഏകരൂപതയും പ്രസ്താവ്യതയും ഉത്തരവാദിത്തബോധവുമുള്ള അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കാനും ലക്ഷ്യമിടുന്നു. പഴയ നിയമം നിലനില്‍ക്കുന്നത് കൊണ്ടുണ്ടാകുന്ന വ്യക്തതയില്ലായ്മകളെ മറികടക്കുക എന്ന ഉദ്ദേശ്യവും ഇതില്‍ കാണാന്‍ സാധിക്കുന്നു.

എന്താണ് ‘വഖഫ്’?
വഖഫ് എന്നത് ഇസ്ലാമിക നിയമപ്രകാരം മതപരമായോ ധാര്‍മ്മികമായോ ഉള്ള ലക്ഷ്യങ്ങള്‍ക്കായി സമര്‍പ്പിച്ചിരിക്കുന്ന സ്വത്തുക്കളാണ്. കൂടാതെ. ആ സ്വത്ത് വേറൊരു ആവശ്യത്തിനോ വില്‍പ്പനയ്‌ക്കോ ഉപയോഗിക്കുന്നത് നിരോധിതമാണ്. വഖഫ്  എന്നത്, സ്വത്തിന്റെ ഉടമസ്ഥാവകാശം വഖഫ് ചെയ്ത വ്യക്തിയില്‍ നിന്ന് നീക്കം ചെയ്യപ്പെട്ട് അല്ലാഹുവിന്റെ അവകാശമായി നിലനില്‍ക്കുന്നതായി സൂചിപ്പിക്കുന്നു. വഖഫ് സ്ഥാപിക്കുന്ന വ്യക്തിയെ ‘വാഖിഫ്’ എന്നു വിളിക്കുന്നു. വഖഫ് സ്വത്തുക്കള്‍ അല്ലാഹുവിന് അവകാശപ്പെട്ടതായതിനാല്‍, ഭൗതികപരമായൊരു ഉടമസ്ഥത ഇല്ലാതായ സാഹചര്യത്തില്‍, വാഖിഫ് അല്ലെങ്കില്‍ യോഗ്യമായ അധികാരം നടത്തിയ ഒരു പ്രാധികൃത വ്യക്തി ‘മുതവ്വല്ലി’യെ വഖ്ഫിന്റെ മാനേജ്‌മെന്റിനോ പരിപാലനത്തിനോ നിയമിക്കുന്നു. ഒരു സ്വത്ത് വഖ്ഫ് ആയി നിയമിതമാകുമ്പോള്‍, അതിന്റെ ഉടമസ്ഥാവകാശം വാഖിഫില്‍ നിന്നു അല്ലാഹുവിലേക്ക് മാറ്റപ്പെടുന്നതായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

ഇന്ത്യയില്‍ ‘വഖഫ്’ ആശയത്തിന്റെ തുടക്കം?
ഇന്ത്യയില്‍ വഖഫിന്റെ ചരിത്രം ദില്ലി സുല്‍ത്താനത്തിന്റെ ആദ്യകാലങ്ങളിലേക്കു നമ്മെ കൊണ്ടുപോവുന്നു. സുല്‍ത്താന്‍ മൂഇസുദ്ദീന്‍ സാം ഘോറി, മുള്‍ത്താനിലെ ജുമാ മസ്ജിദിന്റെ പേരില്‍ രണ്ട് ഗ്രാമങ്ങള്‍ സമര്‍പ്പിക്കുകയും അതിന്റെ ഭരണവ്യവസ്ഥ ഷെയ്ഖ്ഉല്‍ ഇസ്‌ലാമിന് കൈമാറുകയും ചെയ്തിരുന്നു. ദില്ലി സുല്‍ത്താനതും പിന്നീട് ഇന്ത്യയിലെ ഇസ്ലാമിക വംശങ്ങളും വളരുന്നതിനനുസരിച്ച്, ഇന്ത്യയില്‍ വഖ്ഫ് സ്വത്തുകളുടെ എണ്ണം ക്രമേണ വര്‍ദ്ധിച്ചു.

19-ാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തില്‍ ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണകാലത്ത് വഖ്ഫ് സ്വത്തുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു വിവാദം ലണ്ടനിലെ പ്രിവി കൗണ്‍സിലില്‍ എത്തിച്ചേര്‍ന്നതോടെ ഇന്ത്യയില്‍ വഖഫുകള്‍ ഇല്ലാതാക്കാനുള്ള ശ്രമം നടന്നു. കേസ് കേട്ട നാല് ബ്രിട്ടീഷ് ന്യായാധിപന്മാര്‍ വഖഫിനെ ‘വളരെ മോശവും ദോഷകരവുമായ ശാശ്വതത്വം’ എന്നാണ് വിശേഷിപ്പിച്ചത്. ആയതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ വഖഫ് അസാധുവാണെന്ന് പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്തു. പക്ഷേ, ഈ വിധി ഇന്ത്യയില്‍ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടില്ല. 1913ലെ മുസല്‍മാന്‍ വഖഫ് സാധൂകരണ നിയമം ഇന്ത്യയിലെ വഖഫ് സ്ഥാപനത്തെ സംരക്ഷിച്ചു. പിന്നീട്, വഖഫിനെ നിയന്ത്രിക്കാനായി ഒരു ശ്രമവും ഉണ്ടായിട്ടില്ല.

ഇന്ത്യയില്‍ ഉണ്ടായ പ്രധാന നിയമപരിഷ്‌കാരങ്ങള്‍ 
1954-ലെ വഖഫ് നിയമം മൂലം സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തര ഇന്ത്യയില്‍ വഖഫ്  ശക്തിപ്പെട്ടു. 1954-ലെ വഖഫ് നിയമം വഖഫുകളുടെ കേന്ദ്രീയവല്‍ക്കരണത്തിന് വഴിയൊരുക്കി. 1964-ല്‍, 1954-ലെ വഖഫ് നിയമപ്രകാരം ഇന്ത്യന്‍ സര്‍ക്കാര്‍ കേന്ദ്ര വഖഫ് കൗണ്‍സില്‍ സ്ഥാപിച്ചു. ഈ കേന്ദ്ര സംവിധാനമാണ് വിവിധ സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് മേല്‍നോട്ടം വഹിക്കുന്നത്. ഇവ 1954-ലെ വഖഫ് നിയമത്തിന്റെ 9(1) വകുപ്പ് പ്രകാരം സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു.

1995-ലെ വഖഫ് നിയമം
1995-ല്‍ വഖഫ് നിയമം മുസ്ലിം മത വിശ്വാസികള്‍ക്ക് അനുകൂലമായ രീതിയിലാക്കി, ഇതിനെ ഒരു അനിവാര്യ നിയമമാക്കി. ഇന്ത്യയിലെ വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ (മത സമര്‍പ്പണങ്ങളുടെ) ഭരണത്തിനായാണ് 1995-ലെ വഖഫ് നിയമം കൊണ്ടുവന്നത്. ഇത് പ്രകാരം വഖഫ് കൗണ്‍സില്‍, സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍, ചീഫ് എക്‌സിക്യൂട്ടീവ് ഓഫീസര്‍ എന്നിവരുടെ അധികാരങ്ങള്‍ക്കും ചുമതലകള്‍ക്കും നിര്‍ദേശങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നു. കൂടാതെ മുത്തവല്ലിയുടെ ചുമതലകളും വ്യക്തമാക്കുന്നു. ഈ നിയമം വഖഫ് ട്രൈബ്യൂണലിന്റെ അധികാരങ്ങളും നിയന്ത്രണങ്ങളും വ്യക്തമാക്കുന്നു. വഖഫ് ട്രൈബ്യൂണല്‍ അതിന്റെ അധികാരപരിധിയില്‍ സിവില്‍ കോടതിയായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. 1908-ലെ സിവില്‍ പ്രൊസീജര്‍ കോഡ് പ്രകാരം സിവില്‍ കോടതിയുടെ എല്ലാ അധികാരങ്ങളും ട്രൈബ്യുണലുകളില്‍ നിക്ഷിപ്തമാണ്. ട്രൈബ്യൂണലിന്റെ തീരുമാനം അന്തിമവും ബാധകവുമാണ്. ഇതനുസരിച്ച് സിവില്‍ കോടതിയില്‍ കേസ് കൊടുക്കാനോ നിയമനടപടികള്‍ക്ക് വിധേയമാക്കാനോ സാധിക്കില്ല. ഇതിലൂടെ ട്രൈബ്യൂണലിന്റെ തീരുമാനം സിവില്‍ കോടതിയേക്കാള്‍ ഉയര്‍ന്നതായിത്തീര്‍ന്നു.

2013-ലെ ഭേദഗതികള്‍
വഖഫ് ഭരണത്തെ കൂടുതല്‍ കാര്യക്ഷമവും സുതാര്യവുമാക്കാന്‍ 2013-ല്‍ ചില വകുപ്പുകള്‍ ഭേദഗതി ചെയ്തു. എങ്കിലും നിയമം നടപ്പിലാക്കുന്നതിനിടയില്‍, വഖഫ് ഭരണത്തെ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതില്‍ നിയമം കാര്യക്ഷമമല്ല എന്ന ധാരണയിലേക്ക് എത്തി.

2022-ലെ വഖഫ് റിപീല്‍ ബില്‍
വഖഫ് പോലുള്ള സ്ഥാപനങ്ങളും സമാനമായ ഉദ്ദേശ്യത്തോടെ സ്ഥാപിതമായ മറ്റ് അംഗീകൃത മതസ്ഥാപനങ്ങളും കൂടുതല്‍ സമതുലിതമായ സംവിധാനത്തിലേക്ക് എത്തിക്കാന്‍ 1995-ലെ വഖഫ് നിയമം ഭേദഗതി ചെയ്ത് 2023 ഡിസംബര്‍ 8-ന് രാജ്യസഭയില്‍ വഖ്ഫ് റിപീല്‍ ബില്‍ അവതരിപ്പിച്ചു.

വഖഫ് സ്വത്തുക്കള്‍      പിന്‍വലിക്കാനാവുമോ?
വഖഫിന് സമര്‍പ്പിച്ചുകഴിഞ്ഞാല്‍, ആ സ്വത്തിന്റെ ഉടമസ്ഥത അള്ളാഹുവിലേക്ക് മാറ്റപ്പെടുന്നതിനാല്‍, ആ സ്വത്ത് തിരികെ നേടാനാവില്ല. ഒരു സ്വത്തിനെ വഖഫ് ആയി പ്രഖ്യാപിച്ചു കഴിഞ്ഞാല്‍, അത് എല്ലായ്‌പ്പോഴും വഖഫ് ആയിരിക്കും. ഉദാഹരണത്തിന് ബംഗളൂരു ഈദ്ഗാ ഗ്രൗണ്ട് 1850 കള്‍ തൊട്ട് വഖഫ് സ്വത്തായാണ് പറയപ്പെടുന്നത്. അതുപോലെ, മുഗള്‍ കാലഘട്ടത്തില്‍ ഹജ്ജിനുള്ള സറായി എന്ന നിലയില്‍ ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന ചരിത്രപരമായ സാഹചര്യത്തില്‍, സൂറത് മുനിസിപ്പല്‍ കോര്‍പ്പറേഷന്‍ കെട്ടിടവും വഖഫ് സ്വത്തായി അവകാശപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.

എല്ലാ ഇസ്ലാമിക് രാജ്യങ്ങള്‍ക്കും വഖഫ് സ്വത്തുക്കള്‍ ഉണ്ടോ?
എല്ലാ ഇസ്ലാമിക രാജ്യങ്ങളിലും വഖഫ് സ്വത്തുകള്‍ ഇല്ല. തുര്‍ക്കി, ലിബിയ, ഈജിപ്ത്, സുഡാന്‍, ലെബനാന്‍, സിറിയ, ജോര്‍ദാന്‍, ടുണീഷ്യ, ഇറാഖ് തുടങ്ങിയ ഇസ്ലാമിക് രാജ്യങ്ങളില്‍ വഖഫ് സ്വത്തുകള്‍ ഇല്ല. എന്നാല്‍ ഇന്ത്യയില്‍, വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ രാജ്യത്തെ ഏറ്റവും വലിയ നഗരഭൂമിയുടമസ്ഥരായിരിക്കുന്നതുപോരാതെ, അവരെ നിയമപരമായി സംരക്ഷിക്കുന്ന ഒരു നിയമവും നിലവിലുണ്ട്.

വഖഫ് ബോര്‍ഡിന്റെ കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന ആസ്തി?
വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ക്ക് നിലവില്‍ ഇന്ത്യയിലുടനീളം 8.7 ലക്ഷം സ്വത്തുക്കള്‍ ഉള്ളതായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ആയതില്‍ 9.4 ലക്ഷം ഏക്കര്‍ സ്ഥലവും ബോര്‍ഡുകളുടെ നിയന്ത്രണത്തിലാണ്. ഇതിന്റെ മൂല്യം ഏകദേശം 1.2 ലക്ഷം കോടി രൂപയാണെന്ന് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ലോകത്ത് ഏറ്റവും വലിയ വഖഫ് സ്വത്തുകള്‍ ഉള്ളത് ഇന്ത്യയിലാണ്. കൂടാതെ, സായുധ സേനയും ഇന്ത്യന്‍ റെയില്‍വേയും കഴിഞ്ഞാല്‍, വഖഫ് ബോര്‍ഡാണ് ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഭൂവുടമ.
വഖഫ് ബോര്‍ഡില്‍ 356,051 വഖഫ് എസ്റ്റേറ്റുകള്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തിരിക്കുന്നു.
വഖഫ് ബോര്‍ഡില്‍ 872,328 സ്ഥാവിര സ്വത്തുക്കള്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.
വഖഫ് ബോര്‍ഡില്‍ 16,713 ജംഗമ സ്വത്തുക്കള്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.
വഖഫ് ബോര്‍ഡിന് ഇതുവരെ 3,30,000 ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്ത രേഖകളുണ്ട്.

വഖഫ് ബോര്‍ഡിനെ സംബന്ധിച്ച പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ 
മുതവല്ലികളുടെ അധികാര ദുര്‍വിനിയോഗം, മുതവല്ലികള്‍ക്ക് സ്വത്തുകളുടെ യോഗ്യമായ അക്കൗണ്ടുകള്‍ നിലനിര്‍ത്താന്‍ സാധിക്കാത്തത്, പ്രാദേശിക വരുമാന അധികാരികളുമായുള്ള ഫലപ്രദമായ സമന്വയത്തിന്റെ അഭാവം, കൈവശം നിലനിര്‍ത്തല്‍ പ്രശ്‌നങ്ങള്‍, വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ രജിസ്‌ട്രേഷനും പ്രഖ്യാപനവും തുടങ്ങി സ്വത്തുകള്‍ക്കളെ സംബന്ധിച്ച് വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ക്കുള്ള വിപുലമായ അധികാരങ്ങള്‍ പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ക്കും മുടക്കുകള്‍ക്കും കാരണമായിട്ടുണ്ട്. നിയമ ത്തില്‍ വിലയിരുത്തലുകളുടെ അപേക്ഷിതമായ പ്രയോഗം, സമുദായങ്ങള്‍ക്കിടയിലെ അശാന്തി, വഖഫ് സ്വത്തുകളില്‍ നിന്നും കുറഞ്ഞതും അജ്ഞാതവുമായ വരുമാനം എന്നിവയാണെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നു.

വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ തിരുത്താനാവാത്ത അവസ്ഥ ((Irrevocability) Once a Wakf Always a Wakf എന്ന തത്വം വിവിധ വിവാദങ്ങളെയും അവകാശ സമരങ്ങളെയും സൃഷ്ടിച്ചിട്ടുണ്ട്. ബേറ്റ് ദ്വാരകയിലെ രണ്ടു ദ്വീപുകള്‍ക്കായുള്ള അവകാശം പോലുള്ള ചിലത് കോടതികള്‍ക്ക് ആശയക്കുഴപ്പമായതായി കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്.

വഖഫ് ആക്ട്, 1995, അതിന്റെ 2013 ഭേദഗതി അശക്തമായി വിമര്‍ശിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. ഇത് കൈവശം, ദുര്‍വിനിയോഗം, ഉടമസ്ഥാവകാശങ്ങള്‍, രജിസ്‌ട്രേഷന്‍, സര്‍വേകള്‍ എന്നിവയിലെ വൈകല്യം ഉള്‍പ്പെടെയുള്ള പ്രശ്‌നങ്ങളിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ ഉടമസ്ഥാവകാശ ശീര്‍ഷകം, കൈവശം, രജിസ്‌ട്രേഷന്‍, ട്രൈബ്യൂണലിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനം, ബന്ധപ്പെട്ട വലിയ വിവാദങ്ങള്‍ എന്നിവ സംബന്ധിച്ച നിരവധി പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ മന്ത്രാലയത്തിലേക്ക് അറിയിച്ചിട്ടുണ്ട്.

സര്‍വേജോലികളിലെ പോരായ്മ
വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ സര്‍വേ കമ്മീഷണര്‍ നടത്തുന്ന സര്‍വേ ജോലി അപര്യാപ്തമാണെന്ന് നേരത്തേ കണ്ടെത്തിയിരുന്നു. ഗുജറാത്തിലും ഉത്തരാഖണ്ഡിലുമുള്ള വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ സര്‍വേ ഇപ്പോഴും ആരംഭിച്ചിട്ടില്ല. ഉത്തര്‍പ്രദേശില്‍ 2014 ല്‍ സര്‍വേ ഓര്‍ഡര്‍ നല്‍കിയിട്ടും അത് ആരംഭിച്ചിട്ടില്ല. സര്‍വേ പണിയിലുള്ള കമ്മീഷണറുടെ വൈദഗ്ധ്യമില്ലായ്മയാണ് സര്‍വേ പൂര്‍ത്തിയാക്കുന്നതിനുള്ള പ്രധാന പ്രശ്‌നം. കൂടാതെ, വഖഫ് സ്വത്തുകളുടെ രജിസ്‌ട്രേഷന്‍ സുഗമമായി നടത്താന്‍ റവന്യു വകുപ്പുമായി സമന്വയം ഉണ്ടാക്കുന്നതിലും പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ ഉണ്ട്.

നിയമങ്ങളുടെ ദുര്‍വിനിയോഗം 
സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ ചില നിയമങ്ങളുടെയും വ്യവസ്ഥകളുടെയും ദുര്‍വിനിയോഗം ചെയ്തത് സമുദായങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ അശാന്തി വളര്‍ത്തിയതായി ആക്ഷേപമുണ്ട്. വഖഫ് ആക്ടിന്റെ സെക്ഷന്‍ 40 വ്യാപകമായി വഖഫ് സ്വത്തായി ഒരു സ്വത്തുവകുപ്പ് സ്ഥാപിക്കാനും പ്രഖ്യാപിക്കാനും ദുര്‍വിനിയോഗം ചെയ്തു. ഇത് മാത്രമല്ല, വലിയ രീതിയിലുള്ള വാദങ്ങള്‍ ഉണ്ടാക്കുകയും സമുദായങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ അശാന്തി സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്തു.

ഭരണഘടനാ സാധുത 
വഖഫ് ആക്ട് രാജ്യത്തെ ഒരു മതത്തിന്റെ മതസ്ഥാനങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പ്രത്യേക നിയമമാണ്, മറ്റ് ഏതെങ്കിലും മതത്തിന് യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ഇത്തരമൊരു നിയമം ഇല്ല. ഇത് ചോദ്യം ചെയ്ത് കൊണ്ട് ഒരു പൊതു താല്പര്യ ഹര്‍ജി നിലവില്‍ ഡല്‍ഹി ഹൈക്കോടതിയില്‍ ഉണ്ട്. ഡല്‍ഹി ഹൈക്കോടതി അതിന്മേല്‍ കേന്ദ്ര സര്‍ക്കാരിന് ഇതിനകം നോട്ടീസ് അയച്ചിട്ടുമുണ്ട്.

വഖഫ് സംബന്ധമായ വിഷയങ്ങളില്‍ മന്ത്രാലയത്തിന് ലഭിച്ച നിരവധി പരാതികള്‍?
വഖഫ് ഭൂമിയുടെ കേയ്യറ്റം, വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ തെറ്റായ നടത്തിപ്പ് തുടങ്ങിയ പ്രശ്‌നങ്ങളില്‍ മന്ത്രാലയത്തിന് വലിയ സംഖ്യയിലുള്ള പരാതികളും നിവേദനങ്ങളും ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. ലഭിച്ച പരാതികളുടെ സ്വഭാവവും അളവും മന്ത്രാലയം വിശകലനം ചെയ്തപ്പോള്‍, 2023 ഏപ്രില്‍ മുതല്‍ ലഭിച്ച 148 പരാതികള്‍ പ്രധാനമായും ഭൂമികയ്യേറ്റം, വഖഫ് ഭൂമിയുടെ അനധികൃത വില്‍പ്പന, സര്‍വേയും രജിസ്‌ട്രേഷനും അടക്കമുള്ള താമസങ്ങളും വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ക്കും മുതവല്ലികള്‍ക്കുമെതിരായ പരാതികളും അടങ്ങുന്നതാണ് എന്ന് കണ്ടെത്തി.

2022 ഏപ്രില്‍ മുതല്‍ 2023 മാര്‍ച്ച് വരെയുള്ള കാലയളവില്‍ CPGRAMS (സെന്‍ട്രലൈസ്ഡ് പബ്ലിക് ഗ്രീവന്‍സ് റിഡ്രസ് ആന്‍ഡ് മോണിറ്ററിംഗ് സിസ്റ്റം) വഴി ലഭിച്ച പരാതികളും മന്ത്രാലയം വിശകലനം ചെയ്തു. 566 പരാതികളില്‍ 194 എണ്ണം അനധികൃതമായ ഭൂമികയ്യേറ്റവും വഖഫ് ഭൂമിയുടെ കൈമാറ്റവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടവയും 93 എണ്ണം വഖഫ് ബോര്‍ഡ്/മുത്തവല്ലിസ് ഉദ്യോഗസ്ഥര്‍ക്ക് എതിരായവയുമാണ്.

ഇതിനു പുറമേ, വിവിധ പാര്‍ട്ടികളുടെ പാര്‍ലമെന്റംഗങ്ങള്‍ വഖ്ഫ് സ്വത്തുകളുടെ രജിസ്‌ട്രേഷന്‍ തടസ്സപ്പെടുന്നതും, വഖഫ് ബോര്‍ഡിന് ലഭിക്കുന്ന വാടക വിപണിമൂല്യത്തേക്കാള്‍ കുറവായതും, വഖഫ് ഭൂമിയില്‍ വ്യാപകമായ കയ്യേറ്റവും, വിധവകളുടെ അവകാശങ്ങള്‍, സര്‍വേ കമ്മീഷണറുടെ സര്‍വേ പൂര്‍ത്തിയാക്കാത്തതും, വഖഫ് സ്വത്ത് രേഖകളുടെ ഡിജിറ്റലൈസേഷന്‍ നടപടികളില്‍ നേരിടുന്ന മന്ദതയും പാര്‍ലമെന്റില്‍ ഉന്നയിച്ചിട്ടുണ്ട്.

മന്ത്രാലയം ട്രൈബ്യൂണലുകളുടെ പ്രവര്‍ത്തനം വിശകലനം ചെയ്തപ്പോള്‍, ട്രൈബ്യൂണലുകളില്‍ 40,951 കേസുകള്‍ കെട്ടിക്കിടക്കുന്നുണ്ടെന്ന് കണ്ടെത്തി. ഇതില്‍ 9,942 കേസുകള്‍ വഖഫ് നിയന്ത്രിക്കുന്ന സ്ഥാപനങ്ങള്‍ക്കെതിരെ മുസ്ലിം സമൂഹം ഫയല്‍ ചെയ്തതാണ്. കൂടാതെ, കേസുകള്‍ തീര്‍പ്പാക്കുന്നതില്‍ അപാരമായ വൈകല്യവും ട്രൈബ്യൂണല്‍ തീരുമാനങ്ങളില്‍ കോടതിവീക്ഷണത്തിനുള്ള തടസ്സങ്ങളും ഇല്ലാത്തത് ആശങ്കയുണ്ടാക്കുന്ന കാര്യമാണ്.
വഖഫ് ബോര്‍ഡിന്റെ മറവിലും അതിപ്രഭാവമുള്ള അധികാരവും കാരണം സാധാരണക്കാര്‍ക്ക് ഉണ്ടാകുന്ന കഷ്ടപ്പാടുകളെ താഴെക്കൊടുത്തിരിക്കുന്ന കേസുകള്‍ തെളിയിക്കുന്നു:

തിരുചേന്തുരൈ ഗ്രാമം, തമിഴ്‌നാട്
തമിഴ്‌നാട് സംസ്ഥാനത്തെ കര്‍ഷകനായ രാജഗോപാലിന് തന്റെ കാര്‍ഷിക ഭൂമി വില്‍പ്പന നടത്താന്‍ കഴിയാതെ വന്നു, കാരണം വഖഫ് ബോര്‍ഡ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗ്രാമമായ തിരുചെന്തുരൈയെ മുഴുവനായും അതിന്റെ സ്വത്തായി അവകാശപ്പെട്ടു. വഖഫ് ബോര്‍ഡിന്റെ അനുമതി രേഖ – (NOC)- ആവശ്യമുണ്ടായതിനെ തുടര്‍ന്ന് സാമ്പത്തികവും മാനസികവുമായ ബുദ്ധിമുട്ടുകള്‍ അദ്ദേഹത്തിന് നേരിട്ടു. ഈ ഗ്രാമം ചരിത്രപരമായി 1956-ല്‍ നവാബ് അന്‍വര്‍ദീന്‍ ഖാന്‍ വഖ്ഫ് ആയി സംഭാവന ചെയ്തതാണ്. അനധികൃത വില്‍പ്പനയോ കയ്യേറ്റങ്ങള്‍ ഒഴിവാക്കുന്നതിനായി, വഖ്ഫ് ബോര്‍ഡ് രജിസ്‌ട്രേഷന്‍ വകുപ്പിനോട് വഖഫ് സ്വത്തുക്കള്‍ക്ക് ‘സീറോ മൂല്യം’ കല്‍പ്പിക്കാന്‍ ആവശ്യപ്പെട്ടിരുന്നു. എന്നാല്‍, പ്രമാണ മാറ്റം നടന്നിട്ടില്ലാത്തതിനാല്‍ ഇത് ഇപ്പോള്‍ ന്യൂനപക്ഷകാര്യ മന്ത്രാലയത്തിന്റെ (MoMA) ഉത്തരവില്‍ നിര്‍ത്തിവെയ്ക്കപ്പെട്ടു. അതുകാരണം സ്വത്ത് ഇടപാടുകള്‍ സാധ്യമാകുന്നുണ്ട്. ഈ സാഹചര്യത്തില്‍ രാഷ്ട്രീയ-സമുദായ സംഘര്‍ഷങ്ങളും ഉണ്ടായി.

ബംഗളൂരു ഈദ്ഗാ ഗ്രൗണ്ട് കേസ്
ബംഗളൂരു ഈദ്ഗാ ഗ്രൗണ്ടുമായി ബന്ധപ്പെട്ട്,  മുസ്ലിം സംഘടനകളുടെ പേരില്‍ ഉടമസ്ഥാവകാശ മാറ്റമില്ലാത്തതായിരുന്നിട്ടും, 1850-കളില്‍ നിന്ന് ഇത് വഖഫ് സ്വത്തായിരുന്നുവെന്ന വഖഫിന്റെ അവകാശവാദം, ഈ ഭൂമിയ്ക്ക് വഖഫ് സ്വത്തായി സ്ഥിരമായി അംഗീകാരം നല്‍കുന്നു.

സൂറത്ത് മുനിസിപ്പല്‍ കോര്‍പ്പറേഷന്‍ കേസ്
ഒടുവില്‍, ഗുജറാത്ത് വഖഫ് ബോര്‍ഡ്, ഇപ്പോള്‍ വഖഫ് സ്വത്തായ സൂറത്ത് മുനിസിപ്പല്‍ കോര്‍പ്പറേഷന്‍ കെട്ടിടത്തിനും അവകാശവാദം ഉന്നയിച്ചതു കാരണം രേഖകള്‍ പുതുക്കപ്പെട്ടില്ല. വഖഫ് വാദമനുസരിച്ച്, മുഗള്‍ കാലഘട്ടത്തില്‍ സൂറത്ത് മുനിസിപ്പല്‍ കോര്‍പ്പറേഷന്‍ കെട്ടിടം ഹജ്ജ് യാത്രകള്‍ക്കായി ഉപയോഗിച്ച ഒരു സരായിയായിരുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണം വന്നതോടെ ഇത് ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ അധികാരത്തില്‍ ആയിരുന്നു. 1947-ല്‍ ഇന്ത്യക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യം ലഭിച്ചതോടെ, ഈ സ്വത്തുക്കള്‍ ഇന്ത്യ ഗവണ്‍മെന്റിന് കൈമാറിയെങ്കിലും രേഖകള്‍ പുതുക്കാത്തതിനാല്‍, പിന്നീട് കെട്ടിടം വഖഫ് സ്വത്തായി മാറി.

ബേറ്റ് ദ്വാരകയിലെ ദ്വീപുകള്‍ 
ദിവ്യഭാസ്‌കര്‍ (ഗുജറാത്തി ദിനപത്രം) റിപ്പോര്‍ട്ട് ചെയ്തതനുസരിച്ച്, ബേറ്റ് ദ്വാരകയിലെ രണ്ടു ദ്വീപുകളുടെ ഉടമസ്ഥാവകാശം അവകാശപ്പെട്ട് വഖഫ് ബോര്‍ഡ് ഗുജറാത്ത് ഹൈക്കോടതിയില്‍ അപേക്ഷ നല്‍കിയിരുന്നു. അവ്യക്തത നിലനില്‍ക്കുന്നതിനാല്‍ ഹൈക്കോടതി ഈ അപേക്ഷ കേള്‍ക്കാന്‍ വിസമ്മതിക്കുകയും, കൃഷ്ണനഗരിയിലെ ഭൂമിയില്‍ വഖഫ് അവകാശം ഉന്നയിക്കുന്നതെങ്ങനെ എന്ന് ചോദിച്ചുകൊണ്ട് അപേക്ഷ പുനഃപരിശോധിക്കാന്‍ ബോര്‍ഡിനോട് ആവശ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു.

ശിവശക്തി സൊസൈറ്റി, സൂറത്ത്
സൂറത്തിലെ ശിവശക്തി സൊസൈറ്റിയില്‍, ഒരാള്‍ തന്റെ പ്ലോട്ട് ഗുജറാത്ത് വഖഫ് ബോര്‍ഡില്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തതിനെത്തുടര്‍ന്ന്, ഇത് മുസ്ലീം മതാരാധനാ സ്ഥലമായി മാറുകയും, ആളുകള്‍ അവിടെ നമസ്‌കാരം നടത്തിത്തുടങ്ങുകയും ചെയ്തു. ഇത് സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു ഹൗസിങ് സൊസൈറ്റിയിലെ ഏത് അപ്പാര്‍ട്‌മെന്റും അതിന്റെ ഉടമ വഖഫ് ആയി പണിയിച്ചാല്‍, സൊസൈറ്റിയിലെ മറ്റ് അംഗങ്ങളുടെ അനുമതി കൂടാതെ എപ്പോഴെങ്കിലും പള്ളിയായി മാറാം എന്നാണ്.

വഖഫ് ആക്ട്, 1995 ന്റെ വ്യവസ്ഥകള്‍ പുനഃപരിശോധിക്കാന്‍ മന്ത്രാലയം നടപടികള്‍ ആരംഭിക്കുകയും കൂടിയാലോചനകള്‍ നടത്തുകയും ചെയ്തു. ആയതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ കഴിഞ്ഞ വര്‍ഷം രണ്ടു യോഗങ്ങള്‍ സംഘടിപ്പിച്ചിരുന്നു; 2023 ജൂലൈ 24-ന് ലഖ്‌നൗവിലും, 2023 ജൂലൈ 20-ന് ഡല്‍ഹിയിലും. ഇവിടെ താഴെപ്പറയുന്ന പ്രധാന പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ ചര്‍ച്ച ചെയ്യപ്പെട്ടുവെന്നും, ബാധിതരായ ആളുകളുടെ പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ പരിഹരിക്കുന്നതിന് ആക്റ്റില്‍ ആവശ്യമായ ഭേദഗതികള്‍ വരുത്തുന്നതില്‍ ഏകകണ്ഠമായ അഭിപ്രായം ഉണ്ടായതുമാണ്.

സി.ഡബ്ല്യു.സിയും (CWC) എസ്.ഡബ്ല്യു.ബി.സ്സിന്റെ (SWBs) ഘടനയും വികസിപ്പിക്കല്‍, മുത്തവല്ലികളുടെ ചുമതലകളും ഉത്തരവാദിത്തങ്ങളും, ട്രൈബ്യൂണലുകളുടെ പുന:സംഘടന രജിസ്‌ട്രേഷന്‍ പ്രക്രിയ മെച്ചപ്പെടുത്തല്‍, ഉടമസ്ഥാവകാശ പ്രഖ്യാപനം, വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ സര്‍വേ വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ ഉടമസ്ഥാവകാശ മാറ്റം, മുതവല്ലികള്‍ അക്കൗണ്ടുകള്‍ ഫയല്‍ ചെയ്യുന്നത് സംബന്ധിച്ച് വാര്‍ഷിക അക്കൗണ്ടുകള്‍ സമര്‍പ്പിക്കുന്നതിനുള്ള പരിഷ്‌കാരങ്ങള്‍,  ഒഴിഞ്ഞു പോയ സ്വത്തുക്കളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വ്യവസ്ഥകളുടെ/പരിധി നിയമത്തിന്റെ പുനഃപരിശോധന, വഖ്ഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ ശാസ്ത്രീയ മാനേജ്‌മെന്റ് അവധി ചട്ടം ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ച ഭേദഗതി നടത്തുന്നതിന് കൂടിയാലോചനയും നടത്തപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ, സൗദി അറേബ്യ, ഈജിപ്ത്, കുവൈത്ത്, ഒമാന്‍, പാകിസ്ഥാന്‍, ബംഗ്ലാദേശ്, തുര്‍ക്കി തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളില്‍ നടപ്പിലാക്കപ്പെടുന്ന വഖഫ് മാനേജ്‌മെന്റ് പ്രക്രിയകള്‍ മന്ത്രാലയം വിശകലനം ചെയ്തതില്‍ നിന്ന്, ഈ രാജ്യങ്ങളില്‍ പൊതുവെ വഖഫ് സ്വത്തുകള്‍ സര്‍ക്കാര്‍ സ്ഥാപിച്ച നിയമങ്ങളുടെയും സ്ഥാപനങ്ങളുടെയും നിയന്ത്രണത്തില്‍ ഉള്ളതായി കണ്ടെത്തി.

     മന്ത്രാലയം ആരോടൊക്കെ കൂടിയാലോചനകള്‍ നടത്തി?
ന്യൂനപക്ഷകാര്യ മന്ത്രാലയം ബന്ധപ്പെട്ട വിവിധ വിഭാഗകളുമായി കൂടിയാലോചന നടത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇതില്‍ സച്ചാര്‍ കമ്മിറ്റിയുടെ റിപ്പോര്‍ട്ടും സംയുക്ത പാര്‍ലമെന്ററി കമ്മിറ്റികളുടെ (JPCs) നിരീക്ഷണങ്ങളും പൊതുപ്രതിനിധികള്‍, മാധ്യമങ്ങള്‍, പൊതുജനങ്ങള്‍ എന്നിവര്‍ ഉയര്‍ത്തിയ വഖഫ് ആക്ടിന്റെ അധികാര ദുരുപയോഗം, വഖഫ് സ്ഥാപനങ്ങള്‍ വഖഫ് സ്വത്തുക്കള്‍ ശരിയായി പ്രയോജനപ്പെടുത്താതിരിക്കുന്നത് എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ആശങ്കകളും ഉള്‍പ്പെടുന്നു. സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുമായും മന്ത്രാലയം കൂടിയാലോചന നടത്തി.

സച്ചാര്‍ കമ്മിറ്റിയുടെ ശുപാര്‍ശകള്‍ എന്തൊക്കെയാണ്?
സച്ചാര്‍ കമ്മിറ്റിയുടെ നിരീക്ഷണപ്രകാരം, ഈ സ്വത്തുക്കള്‍ കാര്യക്ഷമമായി വാണിജ്യപരമായ രീതിയില്‍ ഉപയോഗിച്ചാല്‍, വര്‍ഷത്തില്‍ കുറഞ്ഞത് 10% വരുമാനം ലഭിക്കും. അതിലൂടെ ഏകദേശം 12,000 കോടി രൂപ ലഭ്യമാകും. 2006-ല്‍ സച്ചാര്‍ കമ്മിറ്റി അതിന്റെ റിപ്പോര്‍ട്ട് സമര്‍പ്പിക്കുകയും വഖഫ് മാനേജ്‌മെന്റ് മെച്ചപ്പെടുത്താന്‍ വിവിധ നടപടികള്‍ ശുപാര്‍ശ ചെയ്യുകയും ചെയ്തു. അവയില്‍ മുഖ്യമായി ഊന്നല്‍ നല്‍കിയത്:

മുതവല്ലികളുടെ നിയന്ത്രണവും പ്രവര്‍ത്തനവും വ്യക്തമായി നിര്‍വ്വചിക്കേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത, രേഖകളുടെ കാര്യക്ഷമമായ മാനേജ്‌മെന്റ്, വഖഫ് മാനേജ്‌മെന്റില്‍ മുസ്ലിം അല്ലാത്ത സാങ്കേതിക വിദഗ്ധരെ ഉള്‍പ്പെടുത്തല്‍, വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെ ഭരണശേഷി മെച്ചപ്പെടുത്താന്‍ ഭരണപരമായ പുനഃസംഘടന, കേന്ദ്ര വഖഫ് കൗണ്‍സില്‍ (CWC) ഓരോ സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡിലും (SWBs) രണ്ട് വനിതാ അംഗങ്ങളെ ഉള്‍പ്പെടുത്തല്‍, CWC/SWBsസംയുക്ത സെക്രട്ടറി തലത്തിലുള്ള ഉദ്യോഗസ്ഥനെ നിയമിക്കല്‍, സാമ്പത്തിക ഓഡിറ്റിനുള്ള പദ്ധതിയില്‍ വഖഫിനെ ഉള്‍പ്പെടുത്തല്‍.

സംയുക്ത പാര്‍ലമെന്ററി കമ്മിറ്റിയുടെ ശുപാര്‍ശകള്‍ 
2008 മാര്‍ച്ച് 4-ന് രാജ്യസഭയില്‍ സമര്‍പ്പിച്ച വഖഫ് സംബന്ധമായ സംയുക്ത പാര്‍ലമെന്ററി കമ്മിറ്റി റിപ്പോര്‍ട്ട് ചുവടെപ്പറയുന്ന ശുപാര്‍ശകള്‍ രേഖപ്പെടുത്തി:
വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെ ഘടന പുനഃസംഘടിപ്പിക്കല്‍, സംസ്ഥാന വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ക്ക് (SWBs) ഉന്നത തലത്തിലുള്ള ഉദ്യോഗസ്ഥനെ സിഇഒ ആയി നിയമിക്കല്‍, വഖഫ് സ്വത്തുക്കളുടെ അനധികൃത കൈമാറ്റത്തിനെതിരെ കടുത്ത നടപടി സ്വീകരിക്കല്‍, മുതവല്ലികള്‍ക്ക് കടുത്ത ശിക്ഷ നിര്‍ദ്ദേശിക്കല്‍ (അവരുടെ ചുമതലകള്‍ പാലിക്കുന്നതില്‍ വീഴ്ചവരുത്തിയാല്‍).

കൂടാതെ, ചില കാര്യങ്ങളെ ഹൈക്കോടതിയില്‍ റിട്ട് പരിധിയില്‍ പരിഗണിക്കാന്‍ ശുപാര്‍ശ ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. വഖ്ഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെ കമ്പ്യൂട്ടറൈസേഷനും കേന്ദ്ര വഖഫ് കൗണ്‍സിലില്‍ (CWC) ഷിയാ സമൂഹത്തിന് പര്യാപ്തമായ പ്രതിനിധ്യവും നല്‍കുന്നതും ഉള്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

വഖഫ് (ഭേദഗതി) ബില്‍, 2024 ന്റെ പ്രധാന സവിശേഷതകള്‍:
1. വഖഫ് ആക്ട്, 1995 ന്റെ പുനര്‍നാമകരണം: വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളുടെയും സ്വത്തുക്കളുടെയും കാര്യക്ഷമതയും മാനേജ്‌മെന്റും മെച്ചപ്പെടുത്തുകയും ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്യുക എന്ന വിപുലമായ ലക്ഷ്യത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കാന്‍, ഈ ആക്ട് ”യൂണിഫൈഡ് വഖഫ് മാനേജ്‌മെന്റ്, എമ്പവര്‍മെന്റ്, എഫിഷ്യന്‍സി, ആന്‍ഡ് ഡെവലപ്‌മെന്റ് ആക്ട്, 1995” എന്ന് പുനര്‍നാമകരണം ചെയ്യുന്നു.
2. വഖഫിന്റെ രൂപീകരണം: (ശ) പ്രഖ്യാപനം, (ശശ) ദീര്‍ഘകാല ഉപയോഗത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള അംഗീകാരം (വഖഫ് ബൈ യൂസര്‍), അല്ലെങ്കില്‍ (ശശശ) വംശാവലിക്ക് അവസാനമാകുമ്പോള്‍ സമര്‍പ്പണം (വഖഫ്-അല-അൗലാദ്) എന്നിവ വഴി വഖഫ് രൂപീകരിക്കാന്‍ ആക്ട് അനുവദിക്കുന്നു.
5 വര്‍ഷത്തിലേറെയായി ഇസ്ലാം മതം അനുഷ്ഠിച്ചുവരുന്ന വ്യക്തി മാത്രമേ വഖഫ് പ്രഖ്യാപിക്കാവൂ എന്ന് ബില്‍ വ്യക്തമാക്കുന്നു. പ്രഖ്യാപിക്കുന്ന വ്യക്തി സ്വത്ത് സ്വന്തമായി കൈവശം വെച്ചിരിക്കണം.
ദീര്‍ഘകാലം മതപരമായ ആവശ്യങ്ങള്‍ക്കായി ഉപയോഗിച്ചതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ വഖഫ് എന്ന നിലയില്‍ സ്വത്തുക്കള്‍ അടിസ്ഥാനമാക്കുന്ന ”വഖഫ് ബൈ യൂസര്‍” ബില്‍ നീക്കം ചെയ്യുന്നു.
വഖഫ്-അല-അൗലാദ് മാതാവിന്റെ വംശാവകാശം, പ്രത്യേകിച്ച് സ്ത്രീകളുടെ അവകാശങ്ങള്‍ ലംഘിക്കാതിരിക്കണമെന്ന നിര്‍ദ്ദേശം കൂട്ടിച്ചേര്‍ക്കുന്നു.
3. സര്‍ക്കാര്‍ സ്വത്ത് വഖഫ് ആയി: വഖഫ് ആയി തിരിച്ചറിഞ്ഞ ഏതൊരു സര്‍ക്കാര്‍ സ്വത്തും ഇനിമുതല്‍ അങ്ങനെ കണക്കാക്കപ്പെടില്ല എന്ന് ബില്‍ വ്യക്തമാക്കുന്നു. ആ നാട്ടിലെ കളക്ടര്‍ക്ക് ഉടമസ്ഥാവകാശത്തില്‍ സംശയം ഉണ്ടെങ്കില്‍ റിപ്പോര്‍ട്ട് സമര്‍പ്പിക്കണം. സര്‍ക്കാര്‍ സ്വത്ത് എന്ന് കരുതിയാല്‍, വരുമാന രേഖകളില്‍ പരിഷ്‌കാരമുണ്ടാകും.
4. സ്വത്ത് വഖഫ് ആണോയെന്ന് നിര്‍ണ്ണയിക്കാന്‍ അധികാരം: വഖഫ് ആണോയെന്ന് നിര്‍ണ്ണയിക്കുന്നതിനുള്ള അന്വേഷണം നടത്താന്‍ വഖഫ് ബോര്‍ഡിന് നിലവിലുള്ള നിയമപ്രകാരം അധികാരമുണ്ട്, എന്നാല്‍ ബില്‍ ഇതിനെ നീക്കുന്നു.
5. വഖഫ് സര്‍വേ: സര്‍വേ കമ്മീഷണറെ നിയമിക്കാന്‍ ഇപ്പോഴുള്ള വ്യവസ്ഥകള്‍ക്കുപകരം, കളക്ടര്‍ക്ക് സര്‍വേ നടത്താന്‍ അധികാരം നല്‍കുന്നു. സംസ്ഥാന വരുമാന നിയമങ്ങള്‍ക്കനുസരിച്ച് ബാക്കി സര്‍വേകള്‍ നടത്തും.
6. സെന്‍ട്രല്‍ വഖഫ് കൗണ്‍സില്‍: കേന്ദ്ര-സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാറുകളെയും വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളെയും ഉപദേശിക്കാന്‍ സെന്‍ട്രല്‍ വഖഫ് കൗണ്‍സില്‍ നിലവിലുണ്ട്. കൗണ്‍സിലില്‍ വരുന്ന അംഗങ്ങള്‍ മുസ്ലിം ആയിരിക്കണം, അതില്‍ രണ്ടുപേര്‍ സ്ത്രീകള്‍ ആയിരിക്കണം എന്ന് ആക്ട് നിര്‍ദ്ദേശിക്കുന്നു. ബില്‍ പ്രകാരം, രണ്ട് അംഗങ്ങള്‍ മുസ്ലിം അല്ലാത്തവരായിരിക്കണമെന്ന് നിര്‍ദ്ദേശിക്കുന്നു. അംഗങ്ങളില്‍, മുസ്ലിം സംഘടനാ പ്രതിനിധികള്‍, ഇസ്ലാമിക നിയമവിദഗ്ധര്‍, വഖഫ് ബോര്‍ഡുകളിലെ അധ്യക്ഷര്‍ എന്നിവരുടെ പ്രതിനിധികള്‍ മുസ്ലിം ആയിരിക്കണം. ഇതില്‍ രണ്ടു പേര്‍ സ്ത്രീകളായിരിക്കണം.
7. വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍: ബോര്‍ഡില്‍ തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട അംഗങ്ങളെ സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാര്‍ നാമനിര്‍ദ്ദേശം ചെയ്യും; അവര്‍ മുസ്ലിം ആയിരിക്കേണ്ടതില്ല. ബോര്‍ഡില്‍: (ശ) രണ്ട് മുസ്ലിം അല്ലാത്ത അംഗങ്ങള്‍, (ശശ) ഷിയാ, സുന്നി, പിന്നാക്ക വിഭാഗങ്ങളില്‍ നിന്ന് ഒരംഗം വീതം വേണം. ബോറ, ആഗാഖാനി വിഭാഗത്തില്‍ നിന്നുള്ള അംഗങ്ങളും വേണം.
8. ട്രൈബ്യൂണലുകളുടെ ഘടന: വഖഫ് പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ പരിഹരിക്കാന്‍ സംസ്ഥാനത്ത് ട്രൈബ്യൂണലുകള്‍ നിര്‍ദ്ദേശിച്ചിരിക്കുന്നു. ബില്‍ പുതിയ അംഗങ്ങളെ ഉള്‍പ്പെടുത്തി പരസ്പരം വ്യത്യസ്തമാക്കുന്നു.
9. ട്രൈബ്യൂണലുകളുടെ ഉത്തരവുകളില്‍ അപ്പീല്‍: ട്രൈബ്യൂണല്‍ ഉത്തരവുകളെ ഹൈക്കോടതിയില്‍ അപ്പീല്‍ നല്‍കാന്‍ 90 ദിവസം വരെ അനുവദിക്കുന്നു.
10. കേന്ദ്ര സര്‍ക്കാരിന്റെ അധികാരങ്ങള്‍: വഖഫ് രജിസ്‌ട്രേഷന്‍, അക്കൗണ്ടുകളുടെ പ്രസിദ്ധീകരണം തുടങ്ങിയ കാര്യങ്ങളില്‍ കേന്ദ്ര സര്‍ക്കാര്‍ ചട്ടങ്ങള്‍ നിര്‍മ്മിക്കാന്‍ അധികാരം ഉള്ളതാണ്.
11. ബോറ, ആഗാഖാനി വിഭാഗങ്ങള്‍ക്കായി വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍: ബില്‍ ആഗാഖാനി, ബോറ വിഭാഗങ്ങള്‍ക്കായി പ്രത്യേക വഖഫ് ബോര്‍ഡുകള്‍ സ്ഥാപിക്കാന്‍ അനുവദിക്കുന്നു.